LOANWORD

partycypować

DEFINITION

„brać udział, uczestniczyć" (SJPDor);

„ponosić wspólnie z kimś koszty, brać udział w jakichś wydatkach, w podziale zysków; uczestniczyć" (SJPSz);

„ponosić część kosztów czegoś lub brać udział w podziale zysków" (SWJP);

„ponosić wspólnie z kimś koszty jakiegoś przedsięwzięcia lub mieć udział w zyskach; uczestniczyć" (WSWO);

„Jeśli partycypujemy w czymś, a zwłaszcza w jakimś przedsięwzięciu finansowym, to mamy swój udział w związanych z tym zyskach i wydatkach" (ISJP).

USAGE

Według SJPDor, ISJP i USJP słowo książkowe. W NKJP najczęstsze w mowach sejmowych, dalej – w tekstach naukowo-dydaktycznych i publicystycznych, rzadkie w beletrystyce (źródło: funkcja Profil wyszukiwarki PELCRA w NKJP).

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Od łc. participare ‘mieć udział w czymś', co z pars, part- ‘część' i capere ‘brać, wziąć'. Wspomagane przez fr. participer ‘uczestniczyć'.

WORD HISTORY

Słowo nieobecne w SJPLin ani SWil (w tym drugim tylko partycypacja: „mienie udziału w czém"), zanotowane w SWar (t. 4, 1908) z definicją „brać udział, uczestniczyć w czym, podzielać co" i przykładami wskazującymi, że partycypować miało dawniej zakres szerszy niż obecnie, por. „Nie chcę i nie mogę P. w boju inaczej, jeno jako ochotnik prosty". Do tego samego wniosku prowadzi ogląd cytatów w SJPDor, z których najstarsze pochodzą z poł. XIX w. Samo słowo jednak jest starsze, było w użyciu już w 2. poł. XVIII w., zob. cytaty niżej.

DERIVATIVES

Brak wyrazów pochodnych: partycypacja i partycypant zostały niezależnie zapożyczone z łaciny.

VARIANT

partycypować

PRONUNCIATION

[partycypować]

GRAMMAR

Czasownik niedokonany, partycypuje. Składnia: partycypować – w czym.

FREQUENCY

Około 3 na milion słów.

COLLOCATIONS

partycyp|ować

firmy ~ują w czymś, gminy, samorządy, miasto ~uje w czymś

~ować w dochodach, kosztach, wydatkach, zyskach •  ~ować w programie • ~ować w budowie czegoś, finansowaniu czegoś, utrzymaniu czegoś

częściowo ~ować, w jakimś (dużym, pewnym) stopniu • ~ować finansowo

osoby ~ujące w czymś, podmioty • propozycja ~owania w czymś

chcieć ~ować, móc, musieć • ktoś gotów ~ować w czymś, ktoś zainteresowany ~owaniem w czymś

EXAMPLES

„Irlandczycy żądają wolnego handlu po całym świecie, a osobliwie chcą partycypować do handlu Ostinajskiego i Chińskiego" („Gazeta Warszawska", 24.01.1787)

(...) jeden z żołnierzy, którzy partycypowali w owej bitwie, ranny jest śmiertelnie i byłby pewnie zabity, gdyby nie to, że kula trafiła w guzik metalowy i straciwszy pęd, tylko głęboko wryła się za skórę. (Zygmunt Kaczkowski, Murdelio, 1852)

Zmiana planu Dawesa jest zagadnieniem, w którym Stany Zjednoczone muszą partycypować. (J. M. Keynes, Kwestia długów wojennych, „Gazeta Bankowa", 10.06.1928)

[Według Eriugeny] rzeczy istnieją tylko przez to, że partycypują w ideach. (Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 1, 1946) [za SJPDor]

Czy można takiemu człowiekowi powiedzieć  ł a p ó w k a?  Łapówkę daje się referentowi w Urzędzie Pracy. Z majorem Hahne rozmawia się o partycypowaniu w zyskach. Partycypowanie – „trzeci" Berg smakował słowo. Niejako obracał je na języku. (Bohdan Czeszko, Pokolenie, 1951)

(...) partia socjaldemokratyczna – teraz już tylko partycypująca w rządach – nie dopuściłaby do takiej sytuacji jak wiosną 1919 r. w Bawarii. (Franciszek Ryszka, Noc i mgła, 1962)

W podobnym jak rolnictwo procencie partycypują w zatrudnieniu razem wzięte: przemysł wytwarzający środki produkcji dla rolnictwa oraz sfera usług produkcyjnych. (Jerzy Dietl, Bogdan Gregor, Dysproporcje w rozmieszczeniu produkcyjno-handlowej obsługi rolnictwa, „Przegląd Geograficzny", 1977, nr 1)

Ludzie, którzy ponieśli największy trud przy obronie, a potem odbudowie zniszczonej stolicy i tworzeniu potencjału gospodarczego kraju, nie partycypują w dostatecznym stopniu w jego dalszym rozwoju. (Urzeczywistnianie zasad sprawiedliwości w polityce społecznej państwa, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne", 1981, nr 3)

Samorząd terytorialny reprezentują gminy i one powinny partycypować w zyskach. (Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP, 17.12.1992)

W kosztach inwestycji wartej 2,6 mln zł będzie partycypować firma budująca osiedle mieszkaniowe. (Poszerzą wylot, „Słowo Polskie. Gazeta Wrocławska", 13.08.2007)

SYNONYM

uczestniczyć

PRONUNCIATION

[uczestniczyć]

GRAMMAR

Czasownik niedokonany, uczestniczy. Składnia: uczestniczyć – w czym.

FREQUENCY

Około 130 na milion słów.

DEFINITION

1. „brać w czym czynny udział, współdziałać w jakiejś akcji; być uczestnikiem czego", 2. „mieć w czym swój udział, swoją część, należeć do czego, być wspólnikiem, członkiem czego" (SJPDor);

1. „brać w czymś udział", 2, „mieć w czymś udział, być udziałowcem" (SWJP);

1. „Jeśli uczestniczymy w jakich działaniach, to prowadzimy je razem z innymi ludźmi", 2. „Jeśli uczestniczymy w jakimś przedsięwzięciu finansowym, to mamy swój udział w wydatkach i zyskach związanych z tym przedsięwzięciem" (ISJP).

Ze względu na bliskość dwóch znaczeń wyróżnianych w słownikach, rozpatrujemy je tutaj łącznie.

USAGE

Słowo rozpowszechnione w różnych rodzajach tekstów, z przewagą urzędowych, naukowo-dydaktycznych i publicystycznych; stosunkowo rzadkie w beletrystyce (źródło: funkcja Profil wyszukiwarki PELCRA w NKJP).

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Od uczestnik, z psł. čęstь ‘część' (SEJP).

WORD HISTORY

Słowo nieobecne w indeksie haseł SPXVI (choć są tam uczestnik, uczestniczka i uczestnictwo), nieobecne także w Dykcjonarzu Troca, zanotowane w SJPLin, tylko z jednym cytatem, co potwierdza, że było wówczas nowe.

COLLOCATIONS

uczestnicz|yć

eksperci ~ą w czymś, pracownicy ~yli w czymś, przedstawiciele, studenci, uczniowie, wierni, młodzież ~yła w czymś, dzieci, tłumy ~yły w czymś

odmówić ~enia w czymś, zmuszać kogoś do ~enia w czymś, coś uprawnia kogoś do ~enia w czymś

~yć w jakiejś akcji, w jakimś procesie, programie, projekcie, przedsięwzięciu, w jakichś badaniach, działaniach, operacjach, pracach, wydarzeniach, zajęciach • ~yć w ceremonii, obchodach czegoś, obrzędach, uroczystości •  ~yć w festiwalu, festynie, imprezie, koncercie, pogrzebie, pokazie czegoś, polowaniu, przyjęciach, spektaklach, targach, wystawie, zabawie • ~yć w ćwiczeniach, kursie, lekcjach, seminariach, szkoleniach, treningach, warsztatach, wykładach •  ~yć w grze, konkursie, mistrzostwach, przetargu, rajdzie, rozgrywkach, turnieju, wyścigu, zawodach • ~yć w kampanii (np. wrześniowej), powstaniu (np. warszawskim), walkach, wojnie • ~yć w marszu, pielgrzymce, procesji, wycieczce, wyprawie • ~yć w debacie, dyskusji, negocjacjach, obradach, rozmowie • ~yć w konferencji, posiedzeniu, spotkaniu, zebraniu, zjeździe • ~yć w głosowaniu, wyborach • ~yć w eucharystii, mszy, nabożeństwie • ~yć w kulturze, polityce, życiu (np. politycznym) • ~yć w kosztach, podziale czegoś • ~yć w obozach, rozprawie, strajkach, wypadku, zbrodniach • ~yć w budowie czegoś, organizowaniu, realizacji, tworzeniu, w przygotowaniach do czegoś

aktywnie ~yć, biernie, czynnie, świadomie, w niewielkim stopniu, w pełni, żywo • bezpośrednio ~yć, osobiście, wspólnie • chętnie ~yć, codziennie, często, kilkakrotnie, licznie, regularnie, rzadko, stale

białka ~ące w czymś, enzymy, geny • firmy ~ące w czymś, osoby, podmioty • chęć ~enia w czymś, gotowość, możliwość, odmowa, radość · chętny do ~enia w czymś, uprawniony, zobowiązany • gotowość do ~enia w czymś, prawo

mieć ~yć w czymś, móc, musieć • mieć obowiązek ~yć w czymś, mieć okazję, zaszczyt

EXAMPLES

Zawsze pracą dzieliłem się z nim, za cóż nie powinien byłem uczestniczyć i w tym zdarzeniu? („Gazeta Narodowa i Obca", 1791) [za SJPLin]

Jako oficer wojsk francuskich uczestniczyłem w oblężeniu Saragossy. (Jan Potocki, Rękopis znaleziony w Saragossie, 1805, tłum. Jan Chojecki, 1847)

Byli i w Nieporęcie, i w Jabłonnie, i na wszystkich ucztach, obiadach, u magnatów i pod wiechami; byli wszędy i uczestniczyli we wszystkim. (Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, 1883)

Sami tylko bernardyni zajęli się złożeniem do grobu swego zmarłego brata; żaden klasztor nie uczestniczył w nabożeństwie, które odprawione zostało przy drzwiach zamkniętych. (Antonina Domańska, Historia żółtej ciżemki, 1913)

Była to sobota. Na wschodnich przedmieściach biedota ludzka odpoczywała w swych slumsach, dzieci bawiły się na ulicach, tysiączne tłumy uczestniczyły w różnych meczach i wyścigach psów. (Arkady Fiedler, Dywizjon 303, 1942)

Organy [administracji państwowej] czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. (Kodeks postępowania administracyjnego, 1960)

Rzemieślnicy całego kraju uczestniczą w odnowie zabytków Krakowa. („Dziennik Polski", 1980, nr 83)

Wyróżniamy dwa rodzaje cholesterolu: pokarmowy, występujący w żywności, oraz znajdujący się w osoczu krwi, który odgrywa istotną rolę w przemianie materii. Ten drugi uczestniczy w wytwarzaniu niektórych hormonów, wit. D oraz kwasów żółciowych, ważnych w procesie trawienia. (Cosmodieta, „Cosmopolitan", 2000, nr 5)

Dominowała raczej postawa wewnętrznej emigracji niż wola uczestniczenia w życiu publicznym. (Mariusz Urbanek, Kisielewscy: Jan August, Zygmunt, Stefan, Wacek, 2006)

DERIVATIVES

Brak wyrazów pochodnych: uczestnik z diachronicznego punktu widzenia sam jest podstawą czasownika uczestniczyć, od rzeczownika tego pochodzi też uczestnictwo.

GENERAL DISCUSSION

Zebrany materiał nie pozwala rozstrzygnąć, które z porównywanych tu słów pojawiło się w polszczyźnie wcześniej: oba są poświadczone już w tekstach z 2. poł. XVIII w. Ich dalszy rozwój był nierówny: partycypować jest dziś słowem kilkadziesiąt razy rzadszym, co – w połączeniu z jego rozpoznawalnie obcym rodowodem – czyni je nacechowanym członem pary. W wielu słownikach oznaczono je jako książkowe.

Niższa frekwencja sprawia, że obraz kolokacyjny czasownika partycypować jest uboższy. Jest jednak wystarczający, aby zauważyć, że partycypuje się dziś głównie w kosztach i zyskach z czegoś (nb. kolokacja partycypować w kosztach stanowi aż 35% wystąpień słowa partycypować w NKJP), podczas gdy uczestniczyć można w różnych zdarzeniach, np. dyskusji, głosowaniu, koncercie, szkoleniu, turnieju, walce. Różnica jest tak wyraźna, że zanotowana została nawet w definicjach słownikowych.

W starszych słownikach definicje i przykłady wskazują jednak, że dawniej partycypować miało szerszy zakres niż obecnie i znaczenie bliższe etymologicznemu. Nadal może być używane w kontekstach innych niż finansowy udział w czymś, ale wtedy jeszcze bardziej zwraca na siebie uwagę.

Z przykładów na partycypować, przytoczonych wyżej, godny uwagi jest ten z Pokolenia Bohdana Czeszki. Przypomina, że wyrazy obce – ponieważ nie dla wszystkich są zrozumiałe – nadają się do ukrywania prawdy (w niemczyźnie czasów nazizmu eufemizmem było np. słowo Euthanasie). Potwierdza też, że sama forma słowa może ukierunkowywać jego percepcję i działać na wyobraźnię.

REFERENCES

ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2. Warszawa: PWN, 2000.

NKJP: Narodowy Korpus Języka polskiego, http://www.nkjp.pl.

Nowy dykcjonarz, to jest mownik polsko-niemiecko-francuski, M. A. Troc. Lipsk: „Nakładem Jana Fryderyka Gledycza", 1764.

PELCRA: P. Pęzik, Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP (w:) A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk (red.): Narodowy Korpus Języka Polskiego. Warszawa: PWN, 2012, s. 253–273.

SEJP: Słownik etymologiczny języka polskiego. W. Boryś. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.

SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11. Warszawa: PWN, 1958–1969.

SJPLin: Słownik języka polskiego, S. B. Linde, t. 1–6. Warszawa, 1807–1814.

SJPSz: Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 1–3. Warszawa: PWN, wyd. 1 scalone, 1995 [wyd. 1, PWN, 1978–1981; suplement 1992].

SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M. R. Mayenowa, F. Pepłowski, t. 1–35. Wrocław: Ossolineum, 1966–.

SWar: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8. Warszawa, 1900–1927.

SWil: Słownik języka polskiego, A. Zdanowicz i in., t. 1–2. Wilno: „wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda", 1861.

SWJP: Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj. Warszawa: Wilga, 1996.

USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–6. Warszawa: PWN, 2003.

WSWO: Wielki słownik wyrazów obcych PWN, red. M. Bańko. Warszawa: PWN, 2003.

AUTHOR

Mirosław Bańko

PUBLISHED

2.12.2013

UPDATED

8.02.2014