LOANWORD

korumpować

DEFINITION

USJP: „demoralizować kogoś łapówkami, uzależniać od siebie, przekupywać kogoś (zwłaszcza urzędników i polityków)";

ISJP: „Jeśli ktoś korumpuje urzędnika lub polityka, to nakłania go, aby za pieniądze lub inne korzyści robił coś, zwłaszcza coś niezgodnego z prawem".

USAGE

Według USJP słowo publicystyczne W NKJP najczęstsze w nieinteraktywnych tekstach internetowych, przemówieniach sejmowych, literaturze faktu i publicystyce (źródło: funkcja Profil wyszukiwarki PELCRA w NKJP).

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Według WSWO od nm. korrumpieren lub fr. corrompre, co z łc. corrumpere ‘zepsuć, zbezcześcić', także ‘przekupić'. Ze względu na liczne poświadczenia w tekstach XVII w. źródło nm. jednak mało prawdopodobne; raczej pożyczka z fr. lub bezpośrednio z łc.

WORD HISTORY

Słowo nieobecne w indeksie haseł SPXVI, w Thesaurusie Knapiusza ani Nowym Dykcjonarzu Troca. Zanotowane w SJPLin z cytatem z XVII w. dotyczącym przekupywania sędziów i z pokrewną korupcją. Licznie obecne w kartotece SJPXVII.

DERIVATIVES

skorumpować

VARIANT

korumpować

PRONUNCIATION

[korumpować]

GRAMMAR

Czasownik niedokonany, korumpuje. Składnia: korumpować – kogo.

FREQUENCY

Około 1 na milion słów.

COLLOCATIONS

korump|ować

władza ~uje

~ować funkcjonariuszy, lekarzy, policjantów, polityków, (wysokich) urzędników

możliwości ~owania kogoś, próby

EXAMPLES

Podajemy przykłady dla korumpować i skorumpować. Łatwiej o te drugie, bo czasownik dokonany jest częstszy.

Tu już nie wspomnę, jako z Posłów każdego, a nawet z Senatorów (...) obchodzono, podwodzono, corrumpowano (...). (Jerzy Sebastian Lubomirski, Jawnej niewinności manifest, Bogu, światu, ojczyźnie..., 1666) [za kartoteką SJPXVII]

Powściągnione w swej arbitralności sądy bądź same w wyrokowaniu, jakich by trzymać się zasad, niepewne były, bądź wpływem interesu i możnych dawały się korumpować. (Joachim Lelewel, Polska wieków średnich, t. 3, 1851) [za SJPDor]

Całość tłumu to jest żywioł zmienny i nikczemny. Tak potraktował Szekspir tłum w Koriolanie, a więc w dramacie z pierwszych czasów republiki rzymskiej, kiedy ona jeszcze nie była skorumpowana (...). (Karol Irzykowski, Pisma teatralne 1927–1929, 1927–1929)

Burżuazja korumpowała pewne grupy robotników i posługiwała się nimi w rozbijaniu jedności klasy robotniczej. („Nowe Drogi", 1954, nr 5) [za SJPDor]

Podejrzewałem, że polski wywiad spróbuje go skorumpować. Już raz im się to udało. (Andrzej Zbych, Stawka większa niż życie, 1969)

Dawniej zasobny i niepodległy, dziś jest jedynie podupadłym protektoratem Rosji. Jego gospodarka dogorywa, kultura jest w stanie upadku; krajem rządzi skorumpowana oligarchia, pobierająca pieniądze i instrukcje od ambasadorów obcych mocarstw. (Stanisław Barańczak, Jak leczyć „migrenę świata", „Aneks", 1983, nr 31)

Odkrycie lorda Actona, że każda władza korumpuje (itd.), to dziś banał (...). (Leopold Unger, Etos w pułapce, „Gazeta Wyborcza", 7.05.1994)

Media potępiają producentów leków za korumpowanie lekarzy (...). (Dariusz Szreter, Koka dla centroprawicy, „Dziennik Bałtycki", 30.10.2005)

SYNONYM

przekupywać

PRONUNCIATION

[przekupywać]

GRAMMAR

Czasownik niedokonany, przekupuje. Składnia: przekupywać – kogo czym.

FREQUENCY

Około 0,8 na milion słów.

DEFINITION

USJP: „zapewnić (zapewniać) sobie czyjeś poparcie, czyjąś przychylność, zjednać (zjednywać) sobie kogoś, dając mu pieniądze, podarunki, łapówkę". W USJP definicje obejmują tak pierwszy, jak i drugi element pary aspektowej, stąd taka ich stylizacja.

ISJP: „Jeśli kogoś przekupiono, to dano mu pieniądze lub prezent, aby zrobił coś niezgodnego z prawem lub z przepisami". W ISJP definicje obejmują jawnie tylko pierwszy człon pary aspektowej, drugi obejmują domyślnie, po łatwych do naniesienia zmianach.

USAGE

Według USJP słowo neutralne stylistycznie, właściwe różnym odmianom języka. W NKJP najczęstsze w literaturze faktu, beletrystyce i publicystyce (źródło: funkcja Profil wyszukiwarki PELCRA w NKJP).

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Od przekupić, co derywatem od kupić, z psł. *kupiti.

WORD HISTORY

Słowo nieobecne w SStp, zanotowane w SPXVI w formie przekupować, w znaczeniu ‘sprzedawać towary, handlować'. Dzisiejsze znaczenie dopiero w SJPLin, jednak na ostatnim miejscu, po innych: ‘kupować przed innymi', ‘kupować zbyt drogo, przepłacać', ‘kupować, aby potem sprzedać z zyskiem', powtórzonych w SWil i SWar, a jako dawne oznaczonych w SJPDor. Jedyny cytat ilustrujący obecne znaczenie w SJPLin pochodzi z końca XVIII w., ale w kartotece SJPXVII udokumentowano je cytatami z 1. poł. XVII w.

Zmianom znaczeniowym towarzyszyły formalne: w SJPLin słowo obecne w formie przekupować i obocznej przekupiać (także w dokonanej przekupić), tak samo w SWil. W SWar przekupiać opatrzono krzyżykiem jako wyraz „mało używany", a zanotowano przekupywać, obok starszej formy przekupować. Ta ostatnia ginie w słownikach międzywojennych, a Słownik ortoepiczny Szobera ostrzega przed nią jako wykolejoną.

COLLOCATIONS

przekupyw|ać

~ać lekarzy, polityków, posłów, urzędników, wyborców

próby ~ania kogoś

EXAMPLES

Ten sędzia z obu rąk bierze, od obudwoch stron daje się przekupować. (Nowy wielki dykcjonarz JMci. X. Daneta..., t. 2, 1745) [za kartoteką SJPXVII]

Złoto przekupia, warty i zamki otwiera. (Jacek Idzi Przybylski, Luzjada... czyli odkrycie Indii Wschodnich, 1790) [za SJPLin]

Kto w urzędzie swoim da się przekupywać, ten albo zostaje z urzędu oddalonym, albo – nie, to ostatnie nawet częściej się zdarza, bo rząd chętnie patrzy przez szpary. (Rozmaitości. Dygnitarze chińscy, „Gazeta Warszawska", 1841, nr 34)

Często się również zdarza, że stróż taki daje się przekupywać wódką lub datkiem pieniężnym i aresztantom rozmyślnie uciekać pozwala. (J. B., Kronika kryminalna, „Gazeta Sądowa", 1873, nr 24)

Niemcy usiłują przekupywać dziennikarzy rumuńskich, aby pisali życzliwie o Niemczech. (Najważniejsze nowiny, „Kurier dla wszystkich", 1914, nr 42)

Synowie jego okazali się nikczemnikami. Zdeprawowani i chciwi zarobków, dawali się przekupywać i wydawali niesprawiedliwe wyroki. (Zenon Kosidowski, Opowieści biblijne, 1963)

Przy tej sposobności wyszły na jaw zarówno liczne nadużycia finansowe popełnione przez członków dyrekcji, jak i przede wszystkim fakt przekupywania wpływowych polityków, parlamentarzystów, dziennikarzy. (Janusz Pajewski, Historia powszechna 1871–1918, 1977)

Znane są też przypadki ludzi, którzy, mając pieniądze, chcą się szybko wzbogacić i aby np. uzyskać korzystną koncesję, przekupują urzędnika. (Jerzy Jachowicz, Katarzyna Kęsicka, Mówi szef MSW Andrzej Milczanowski..., „Gazeta Wyborcza", 6.04.1995)

(...) zawsze miał w kieszeni cukierki. Przekupywał nimi dzieciaki. (Szczęście od kominiarza, „Super Nowości", 1999, nr 7/01)

W żaden sposób nie próbuj uczniów przekupywać – nie poświęcaj swoich zasad w imię kompromisu, by zdobyć popularność. (Ksawera Łaszczewska , Nie ma wychowania bez dyscypliny, „Wychowawca", 2007, nr 170)

Klara rodzi dziecko i pozywa Illa do sądu w celu potwierdzenia ojcostwa. Ill przekupuje dwóch świadków jednym litrem wódki. Ci zeznają pod przysięgą, że sypiali z Klarą. (Michał Komar, Wtajemniczenia, 2009)

DERIVATIVES

Słowo bez wyrazów pochodnych: przymiotnik przekupny pochodzi wprost od przekupić.

GENERAL DISCUSSION

Korumpować poprzez swój źródłosłów kojarzy się z psuciem prawa i dobrych obyczajów, przekupywać – z kupowaniem czyjejś przychylności. Różnica jest widoczna w definicjach niektórych słowników, np. w USJP korumpowanie jest przykładem demoralizacji, a przekupywanie – zaledwie sposobem szukania czyjegoś poparcia. Obce słowo brzmi zatem dobitniej, podobnie jak w kilku innych parach w niniejszej witrynie, zob. dyskusję w haśle drastyczny, rażący.

Na łagodniejszy wydźwięk rodzimego członu analizowanej tu pary wskazują też jego konteksty. Wprawdzie obrazy kolokacyjne obu wyrazów są ubogie (ze względu na ich niską frekwencję) i podobne, ale w cytatach widać różnicę: przekupywać można nawet dzieci – słodyczami lub korzystnymi decyzjami, korumpuje się natomiast tylko dorosłych.

Korumpowani są ludzie mający władzę oraz tacy, od których decyzji chwilowo coś zależy, np. urzędnicy, lekarze, wyborcy. Wynagrodzeniem nie muszą być pieniądze, por. następujący fragment z Opisu obyczajów Jędrzeja Kitowicza (1804), z rozdziału O trybunałach: „Niekoniecznie albowiem deputaci samym złotem dawali się przekupować, szli oni za powabem przyjaźni, za obietnicą wzajemnej przyszłej odsługi i za ponętą podwiki i pulchnego gorsa, które ojcowie i mężowie mający sprawy do trybunałów jako pewną pomoc słabym na czas dokumentom zwozili".

Tu warto przypomnieć, że czasownik przykupywać ma często w kontekście dopełnienie wskazujące na środek czynności (przekupywać – kogo czym), a korumpować w takich kontekstach występuje zupełnie wyjątkowo. Być może korupcja jest kojarzona przede wszystkim z dawaniem pieniędzy i dlatego pokrewny czasownik nie wymaga wskazania środka czynności. Jeśli badanie psychologiczne potwierdzi ten domysł, będzie to jeszcze jeden argument za tym, że słowo korumpować brzmi dobitniej, czyli że zawarta w nim ocena jest silniejsza. Wręczanie komuś pieniędzy w zamian za korzystne decyzje jest bowiem postrzegane jako moralnie bardziej naganne niż dawanie prezentów lub składanie obietnic.

REFERENCES

ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2. Warszawa: PWN, 2000.

Kartoteka Słownika języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, http://rcin.org.pl/dlibra/publication?id=20029&from=&dirids=1&tab=1&lp=17&QI=.

NKJP: Narodowy Korpus Języka polskiego, http://www.nkjp.pl.

Nowy dykcjonarz, to jest mownik polsko-niemiecko-francuski, M. A. Troc. Lipsk: „Nakładem Jana Fryderyka Gledycza", 1764.

PELCRA: P. Pęzik, Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP (w:) A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk (red.): Narodowy Korpus Języka Polskiego. Warszawa: PWN, 2012, s. 253–273.

SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11. Warszawa: PWN, 1958–1969.

SJPLin: Słownik języka polskiego, S. B. Linde, t. 1–6. Warszawa, 1807–1814.

SJPXVII: Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku. Kraków: IJP PAN, 1996–, http://sxvii.pl/.

Słownik ortoepiczny. Jak mówić i pisać po polsku, S. Szober. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta, 1937.

Słownik polszczyzny XVI wieku, indeks haseł, http://www.spxvi.edu.pl/indeks/.

SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M. R. Mayenowa, F. Pepłowski, t. 1–35. Wrocław: Ossolineum, 1966–.

SStp: Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. 1–11. Kraków: IJP PAN, 1953–2002.

SWar: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8. Warszawa, 1900–1927.

SWil: Słownik języka polskiego, A. Zdanowicz i in., t. 1–2. Wilno: „wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda", 1861.

Thesaurus Polono-Latino-Graecus, G. Knapiusz, t. 1–3. Cracoviae: F. Caesario, wyd. 2, 1643.

USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–6. Warszawa: PWN, 2003.

WSWO: Wielki słownik wyrazów obcych PWN, red. M. Bańko. Warszawa: PWN, 2003.

AUTHOR

Mirosław Bańko

PUBLISHED

30.12.2013