LOANWORD

komfort

DEFINITION

„ogół urządzeń i warunków zewnętrznych zapewniających wygody życiowe, łączących dostatek z elegancją" (SJPSz);

„1 stan fizyczny i psychiczny, w którym się znajdujemy, gdy nasze potrzeby są zaspokojone, nic nas nie zmusza do wysiłku, nie sprawia kłopotów i nie denerwuje. Napięcie i ból ponownie ustępuje i wraca poczucie komfortu... Zadbano również o komfort jazdy w trudnych warunkach terenowych... Sytuacja była dwuznaczna i nie miałem moralnego komfortu. 2 wygoda połączona z elegancją. ...komfort i bogactwo luksusowych dzielnic... ...dom urządzony z komfortem" (ISJP). Ze względu na bliskość tych znaczeń, rozpatrujemy je tutaj łącznie.

USAGE

Słowo najczęstsze w tekstach informacyjno-poradnikowych, na drugim miejscu – w publicystyce, na trzecim – w tekstach naukowo-dydaktycznych. Stosunkowo rzadkie w beletrystyce (źródło: funkcja Profil wyszukiwarki PELCRA w NKJP).

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Z ang. comfort, od st.-fr. confort, conforter, co łac. confortare ‘wzmacniać, krzepić'.

WORD HISTORY

Słowo nieobecne w SJPLin, zanotowane w SWil (1861) z definicją: „wygody, rozkoszne życie", w SWar (t. 2, 1902): „wytworność, urządzenie wytworne, wygoda w połączeniu z wykwintem". Obszerniejsza jest definicja w Słowniku synonimów polskich (1885): „wyraz angielski, wprowadzony w XIX wieku, znaczy zaopatrzenie we wszystkie wygody z dostatkiem i gustem, tak żeby najwymyślniejszym wymaganiom zadość czyniły. Graniczy on między wygodą a zbytkiem, np. dom urządzony z komfortem".

DERIVATIVES

komfortowy, komfortowo, potocznie komforcik

VARIANT

komfort

PRONUNCIATION

[kõfort]

GRAMMAR

Rzeczownik męski nieżywotny, niepoliczalny, komfortu, komforcie.

FREQUENCY

Około 13 na milion słów.

COLLOCATIONS

komfort

duży ~, maksymalny, ogromny, pełny, wysoki ● odpowiedni ~, pewien, względny ● lepszy ~, mniejszy, największy, najwyższy, większy, wyższy ● własny ~

~ duchowy, emocjonalny, finansowy, fizyczny, materialny, moralny, psychiczny, życiowy ● ~ akustyczny, cieplny

~ jazdy, korzystania z czegoś, leczenia, nauczania, nauki, obsługi czegoś, oglądania czegoś, pobytu, podróżowania, podróży, pracy, prowadzenia (samochodu, zajęć i in.), przebywania gdzieś, siedzenia, studiowania, użytkowania czegoś, widzenia (przez okulary), wyboru, wypoczynku, zakupów, (codziennego) życia ● ~ limuzyny, mieszkania ● ~ mieszkańców, pacjentów, pasażerów

poczucie ~u, poprawa, potrzeba, strefa ● maksimum ~u, minimum ● brak ~u, zachowanie

dbałość o ~ (pacjenta), troska, (coś ma) wpływ na ~ (życia), życie w komforcie

podnieść ~ czegoś, podwyższyć, polepszyć, poprawić, zwiększyć ● zadbać o czyjś ~, zapewnić komuś ~ ● mieć ~, żyć w komforcie ● cenić (sobie) ~

coś daje ~, gwarantuje, oferuje, zapewnia ● coś podnosi ~, poprawia, zwiększa ● coś obniża ~, pogarsza ● coś decyduje o komforcie czegoś, wpływa na ~ czegoś

~ i bezpieczeństwo, ~ i wygoda ● bezpieczeństwo i ~, luksus i ~, spokój i ~, wygoda i ~

(samochód, pokój) w wersji ~

EXAMPLES

Znając dostatecznie sposób podróżowania muzułmanów, wymówiłem sobie jeszcze w Damietcie kąt osobny w czółnie i za takowy jak za przewóz dziesięciu osób zapłaciłem (po dwa złote od osoby): nie przez arystokrację... bynajmniej...! lecz przez inną, już wiekową chorobę... przez nieugaszone pragnienie komfortu. (Władysław Wężyk, Podróże po starożytnym świecie, 1842)

W jednym ze skrzydeł pałacowych był apartament hrabiego Romana, urządzony z wytwornością i komfortem, tak aby w nim złotą młodzież, fashionablów lwowskich mógł, nie czyniąc wstydu imieniowi Zebrzydowskich, przyjmować. (Józef Kraszewski, Lalki: sceny przedślubne, 1854)

Zakłady paryskie, te sanktuaria piękności, otoczone nimbem tajemnicy, urządzone pompatycznie z wielkim komfortem, umeblowane wygodnie i miękko spowite w aksamity, tiule i koronki, grzeszą brakiem higieny. (Zakłady kosmetyczne w kraju i za granicą, „Praktyczna Pani", 1938, nr 41)

Przypomina nam się pierwsza podróż. Teraz komfort: mamy namiot i nie potrzebujemy szukać noclegów w fermach, wieczorem gorące jedzenie. (Andrzej Bobkowski, Szkice piórkiem, 1957)

Na zapleczu duży komfort: zamiast żmudnego przestawiania skrzynek, wystarczy lekkie pchnięcie ręką. Wózek z baterią skrzynek odjeżdża na drugi koniec pomieszczenia i otwiera dostęp do ściany, na której w regałach własnego pomysłu piętrzą się kolejne stosy towarów. (Maciej Piotrowski, Kto pomoże sprzedawcy?, „Poradnik Sprzedawcy Żywności", 1973, nr 6)

Wojna odebrała Stucklerowi komfort życia, do którego przywykł przez kilka lat, kiedy ruch sprawował władzę w Trzeciej Rzeszy, a Europa liczyła się z Niemcami, okazywała im szacunek i starała się zaspokoić ich żądania. (Andrzej Szczypiorski, Początek, 1986)

(...) nie mają one [mass media] mocy bezpośredniej egzekucji głoszonych treści, lecz wyłącznie pośrednią – poprzez stwarzanie poczucia komfortu lub dyskomfortu psychicznego u osób dostosowujących się do lansowanych wzorów zachowań bądź je odrzucających. (Jolanta Kopka, Społeczny wymiar postrzegania moralnego, 1999)

W pomieszczeniach, gdzie wymagamy specjalnego komfortu cieplnego, stosuje się klimatyzację (...). (Dziennik budowy, „Dziennik Bałtycki", 2.05.2000)

(...) w autobusach tych jest zdecydowanie więcej miejsc siedzących, co podnosi komfort jazdy. (Lepsza podróż?, „Dziennik Polski", 16.07.2008)

SYNONYM

wygoda

PRONUNCIATION

[wygoda]

GRAMMAR

Rzeczownik żeński, niepoliczalny, wygody, wygodzie.

FREQUENCY

Około 11 na milion słów.

DEFINITION

„to, co komuś dogadza, zaspokaja czyjeś potrzeby" (SJPSz);

„1.1 stan fizycznego lub psychicznego zadowolenia, w którym się znajdujemy, gdy zaspokojone są nasze potrzeby, nic nam nie przeszkadza, np. nie krępuje naszych ruchów, nic nie zmusza nas do wysiłku, nie sprawia kłopotów i nie denerwuje. Pamiętała o jego potrzebach i wygodzie, zajmowała się więc wszystkim... Zrobił tak wyłącznie dla własnej wygody. 1.2 sytuacja, w której ktoś lub coś zaspokaja nasze potrzeby. Mam z nią wielką wygodę, wszystko mi pozałatwia, zakupy zrobi... Nie przypuszczali, że z kuchenką mikrofalową będzie taka wygoda... Za takim rozstrzygnięciem przemawia wygoda formalna" (ISJP). Ze względu na bliskość tych znaczeń, rozpatrujemy je tutaj łącznie.

OTHER MEANINGS

„Wygody to rzeczy ułatwiające i uprzyjemniające życie. Był spragniony wygód i luksusu. (...) Domy w tej dzielnicy są stare i pozbawione elementarnych wygód... Wynajmę na lato pokój z wygodami [tzn. z kanalizacją, bieżącą wodą, gazem, klimatyzacją itp.]" (ISJP).

USAGE

Słowo najczęstsze w tekstach informacyjno-poradnikowych, dość częste także w literaturze faktu, publicystyce i beletrystyce (źródło: funkcja Profil wyszukiwarki PELCRA w NKJP).

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Od wygodzić (komuś) ‘zadowolić (kogoś)', co derywatem przedrostkowym od godzić, z psł. *goditi ‘być ‘odpowiednim dla kogoś', co wreszcie z psł. *godъ ‘coś odpowiadającego komuś' (SEJP).

WORD HISTORY

Słowo nieobecne w indeksie haseł SPXVI ani w Thesaurusie Knapiusza. Poświadczone w SPJXVII cytatami z Pamiętników Paska, w kartotece SJPXVII obecne także w cytatach z wielu innych autorów, razem z wygodnie, wygodno, wygodny i wygodzić.

COLLOCATIONS

wygod|a

duża ~a, ogromna, wielka ● osobista ~a, własna

materialna ~a, psychiczna

~a jazdy, korzystania z czegoś, obsługi czegoś, podróżowania, poruszania się, pracy, użycia czegoś, użytkowania czegoś, zakupu, życia ● ~a czytelników, internautów, kierowców, klientów, mieszkańców, pasażerów, użytkowników

brak~y, kwestia

cenić (sobie) ~ę, docenić, przyzwyczaić się do ~y ● dbać o ~ę, lubić ~ę, myśleć o wygodzie, poszukiwać ~y, szukać ● zapewnić komuś ~ę, zwiększyć ~ę

coś gwarantuje ~ę, coś służy wygodzie, coś zapewnia ~ę, zwiększa

~a i bezpieczeństwo, ~a i dostatek, ~a i funkcjonalność, ~a i komfort, ~a i oszczędność, ~a i spokój, ~a i szybkość ● bezpieczeństwo i ~a, komfort i ~a, luksus i ~a, przyjemność i ~a, spokój i ~a

EXAMPLES

(...) nie będziesz Wć moja panno miała takiej wygody, jaka by należała, bo się tylko dwa cugi koni posyła: jeden do karety, a drugi z pokojowym wozem. (Jan III Sobieski, Listy do Marysieńki, 1665–1683)

W tym tak zacnym domu
Na wygodzie, staraniu nie zbywa nikomu
(Julian Ursyn Niemcewicz, Powrót posła, 1791)

(...) nawet i ta, jak pan mówi, próżnująca arystokracja odgrywa ważną rolę na świecie. To, co pań nazywa zbytkiem, jest właściwie wygodą, przyjemnością i polorem, której od arystokracji uczą się nawet niższe stany i tym sposobem cywilizują się. (Bolesław Prus, Lalka, 1889)

(...) możemy się spodziewać, że Szan. Dyrekcja tramwajowa w tym wypadku potrzebę i wygodę Publiczności krakowskiej uwzględnić raczy przywróceniem dawnej stacji na rogu ulic Sławkowskiej i Pijarskiej. (O przystanek tramwajowy, „Ilustrowany Kurier Codzienny", 1914, nr 61)

Postęp techniczny to rzecz nader osobliwa. Zdawałoby się, że ma on służyć wygodzie człowieka. A tymczasem coraz częściej staje się przyczyną jego udręki. (Jan Brzechwa, Miejsce dla kpiarza, 1967)

Od kiedy nogi zaczęły mu puchnąć, próbował buty sprzedać na mieście, ale nie mógł znaleźć kupca; potem obrzmienie ustąpiło samo, a on nadal chodził boso dla wygody. (Bogdan Wojdowski, Chleb rzucony umarłym, 1971)

Wygodę jazdy zapewnia montowany seryjnie fotel kierowcy o regulowanej wysokości, zamek centralny, nawiewy powietrza na nogi pasażerów z tyłu. (Andrzej Kublik, Auto na cztery puszki, „Gazeta Wyborcza", 3.11.1995)

Konieczność (albo częściej wygoda ) odbijania na ksero książek, artykułów, wykładów, notatek to poważny wydatek. (Marzena Wiśniak, Studencki debiut. Informator, „Puls Studenta", 2000, nr 24)

Styl sportowy to styl dla osób ceniących wygodę i swobodę ruchów. (Izabela Jabłonowska, Ubierz się w uśmiech. Stylowo i modnie, 2010)

DERIVATIVES

wygodny, wygodnie, wygodnictwo, wygodnicki, wygodnicka, wygodniś, wygodnisia, wygódka

GENERAL DISCUSSION

Komfort i wygoda to ciekawa para wyrazów, w której element obcy, a zarazem późniejszy osiągnął przewagę na elementem rodzimym, wcześniej obecnym w języku: ich frekwencja w NKJP, w przeliczeniu na milion słów, wynosi 13 : 11. Dla pewności sprawdziliśmy frekwencję obu wyrazów w mniejszym, ale starannie zrównoważonym korpusie PWN: wyraża się ona tutaj stosunkiem 21 : 16, czyli przewaga komfortu nad wygodą jest jeszcze większa. Jakie zalety ma komfort w porównaniu z wygodą, że zyskał nad nią przewagę?

Obrazy kolokacyjne obu rzeczowników są niemal identyczne. Wygoda, jako słowo rzadsze, ma mniej istotnych statystycznie kolokacji, ale układają się one w te same grupy, co kolokacje komfortu. Tylko na poziomie poszczególnych leksemów widać różnice, np. wysoki komfort i najwyższy komfort nie mają odpowiedników ze słowem wygoda (nie tylko w kolokacjach, ale w ogóle w NKJP), a wielka wygoda – wbrew ogólnej przewadze komfortu nad wygodą – jest liczniejsza niż wielki komfort. Poza tym zwrot wersja komfort (np. limuzyna w wersji komfort) nie ma odpowiednika ze słowem wygoda, a zwrot dla wygody – znów wbrew ogólnej frekwencji badanych wyrazów – jest o wiele częstszy niż zwrot dla komfortu i używany w innych kontekstach.

Podobne są także profile stylistyczne obu wyrazów, w szczególności w obu najliczniej reprezentowane są teksty informacyjno-poradnikowe. Wygoda jednak znacząco częściej występuje w beletrystyce (co zgodne ogólną tendencją do unikania wyrazów synchronicznie obcych w tekstach literackich), a także w literaturze faktu, rzadziej zaś w publicystyce.

Znaczenia etymologiczne obu wyrazów są zbyt zatarte, aby mogły rzutować na ich percepcję i użycie w języku, ciekawe wnioski wynikają natomiast z porównania ich definicji słownikowych. Otóż komfort ujmowany jest jako połączenie wygody i elegancji (ISJP) bądź dostatku i elegancji (SJPSz), co sugeruje, że aby zapewnić komuś komfort, trzeba zadbać nie tylko o fizyczny, psychiczny i materialny dobrostan tej osoby, ale też zatroszczyć się o jej potrzeby estetyczne i dać jej poczucie czegoś wyjątkowego. Być może nawet poczucie luksusu, skoro USJP na końcu definicji słowa komfort przytacza luksus jako synonim.

Ogólne wrażenie jest takie, że komfort to stan trudniej osiągalny, w pewnym sensie elitarny, co dobrze harmonizuje z jego nazwą, której obcy, zachodni rodowód wciąż daje się rozpoznać. Związek między obcym i prestiżowym brzmieniem słowa a postrzeganiem jego desygnatu jako czegoś „lepszego", ekskluzywnego czy elitarnego widać w wielu innych hasłach w niniejszej witrynie, ale w wypadku pary komfort – wygoda rysuje się on dość słabo. Przyczyną może być to, że komfort, jako słowo w tekstach nieco częstsze od wygody, traci swój ekskluzywny charakter, pospolituje się i przestaje być obietnicą czegoś wyjątkowego.

W tym kontekście godne uwagi są kolokacje komfort i wygoda oraz wygoda i komfort – w zasadzie pleonastyczne, niezależnie od tego, czy uznać, że badane wyrazy są synonimami, czy też że jeden mieści się zakresowo w drugim. Przyczyną łączenia ich w szereg jest zapewne chęć intensyfikacji znaczenia, powodowana wrażeniem, że sam komfort czy sama wygoda to za mało, por. inne podobne konstrukcje o charakterze hiperbolicznym, np. tylko i wyłącznie lub krótko i węzłowato.

Wolno przypuszczać, że w XIX w., gdy komfort był wyrazem w polszczyźnie nowym, miał wydźwięk silniejszy od wygody (chyba nieprzypadkowo w jego definicji w SWar występują wyrazy wytworność i wykwint, we współczesnych słownikach już nieobecne, a w Słowniku synonimów polskich mowa o dostatku, wręcz zbytku). W miarę upowszechniania się w polszczyźnie stawał się jednak komfort coraz mniej sugestywny i dziś niektórzy autorzy czują potrzebę, aby go wzmacniać wygodą. Aby lepiej uzasadnić tę hipotezę, należałoby sprawdzić, z jaką częstością frazy komfort i wygoda oraz wygoda i komfort występowały w tekstach sprzed pół wieku, stu lat i półtora wieku. Do tego jednak potrzebny jest duży korpus tekstów XIX i początku XX wieku, na razie nieistniejący.

REFERENCES

ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2. Warszawa: PWN, 2000.

Korpus Języka Polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN: http://korpus.pwn.pl/.

NKJP: Narodowy Korpus Języka polskiego, http://www.nkjp.pl.

PELCRA: P. Pęzik, Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP (w:) A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk (red.): Narodowy Korpus Języka Polskiego. Warszawa: PWN, 2012, s. 253–273.

SEJP: Słownik etymologiczny języka polskiego, W. Boryś. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.

SJPLin: Słownik języka polskiego, S. B. Linde, t. 1–6. Warszawa, 1807–1814.

SJPSz: Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, t. 1–3. Warszawa: PWN, wyd. 1 scalone, 1995 [wyd. 1, PWN, 1978–1981].

SJPXVII: Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku. Kraków: IJP PAN, 1996–, http://sxvii.pl/.

Słownik polszczyzny XVI wieku, indeks haseł, http://www.spxvi.edu.pl/indeks/.

Słownik synonimów polskich, Adam Stanisław Krasiński, t. 1–2. Kraków: Wydanie Akademii Umiejętności, 1885.

SWar: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8. Warszawa, 1900–1927.

SWil: Słownik języka polskiego, A. Zdanowicz i in., t. 1–2. Wilno: „wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda", 1861.

Thesaurus Polono-Latino-Graecus, G. Knapiusz, t. 1–3. Cracoviae: F. Caesario, wyd. 2, 1643.

USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–6. Warszawa: PWN, 2003.

AUTHOR

Mirosław Bańko

PUBLISHED

28.11.2013

UPDATED

28.12.2015