LOANWORD

terapeutyczny

DEFINITION

1a. „odnoszący się do terapii – leczenia w ogóle; leczniczy", 1b. „odnoszący się do terapii – leczenia zaburzeń psychicznych i emocjonalnych; psychoterapeutyczny", 2. „taki, który działa jak lekarstwo" (np. „Terapeutyczna rola muzyki, sztuki") (USJP);

„mający na celu przywrócenie zdrowia, stosowany w celu wyleczenia; leczniczy" (SWJP).

Ze względu na bliskość znaczeń wyodrębnionych w USJP – w SWJP ujętych w jednej definicji – traktujemy je tutaj łącznie.

USAGE

W USJP słowo opatrzone kwalifikatorem med. w znaczeniu 1a, psych. – w znaczeniu 1b i książk. przen. – w znaczeniu 2; bez kwalifikatorów w innych słownikach. W NKJP najczęstsze w tekstach naukowo-dydaktycznych i informacyjno-poradnikowych, rzadkie w literackich i konwersacyjnych (źródło: funkcja Profil wyszukiwarki PELCRA w NKJP).

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Od fr. thérapeutique, z gr. therapeutikós ‘leczniczy'.

WORD HISTORY

Słowo nieobecne w SJPLin, zanotowane w SWil z definicją „odnoszący się do sposobu leczenia", ale bez przykładów użycia, powtórzone w SWar z krzyżykiem jako wyraz „mało używany". Bez przykładów także w SJPDor, co wskazuje na względną rzadkość słowa jeszcze w połowie XX w.

MULTI-WORD EXPRESSIONS

Związki wyrazowe o charakterze terminologicznym, np. klonowanie terapeutyczne, pedagogika terapeutyczna lub bajki terapeutyczne.

DERIVATIVES

terapeutycznie; przymiotniki typu psychoterapeutyczny, socjoterapeutyczny tu się nie liczą, gdyż pochodzą od rzeczowników psychoterapia, socjoterapia itd. bądź zostały zapożyczone.

VARIANT

terapeutyczny

PRONUNCIATION

[terapełtyczny]

GRAMMAR

Przymiotnik, lm terapeutyczni. Niestopniowalny.

FREQUENCY

Około 11 na milion słów.

COLLOCATIONS

terapeutyczn|y

~y wpływ czegoś, ~a moc czegoś

opieka ~a, pomoc, wsparcie ~e ● proces ~y, działalność ~a, praca, praktyka, działanie ~e, oddziaływanie, postępowanie ● doświadczenie ~e, umiejętności ~e ● kontakt ~y, związek, relacja ~a ● ćwiczenia ~e, kolonie, obozy, rozmowy, seanse, sesje, spotkania, sytuacje, turnusy, warsztaty, zabiegi, zajęcia ● system ~y, podejście ~e, metody ~e, procedury, programy, techniki ● gabinet ~y, oddział, ośrodek, placówka ~a, sala, świetlica, pomieszczenie ~e ● zespół ~y, grupa ~a, społeczność ● charakter ~y, wartość ~a, znaczenie ~e, walory ~e ● efekt ~y, skutek, sukces, zmiana ~a, wyniki ~e ● cel ~y, czynnik, środek, funkcja ~a, rola, skuteczność, możliwości ~e, właściwości, wskazania, zastosowania

~y i diagnostyczny, ~y i profilaktyczny, ~y i rehabilitacyjny, ~y i wychowawczy ● diagnostyczny i ~y, edukacyjny i ~y, profilaktyczny i ~y, wychowawczy i ~y

EXAMPLES

Postrzeżenia praktyczne nad niektórymi chorobami oczu pod względem terapeutycznym i chirurgicznym, przez L. Chodkowskiego. (Spis rzeczy zawartych w Tygodniku Lekarskim. 1849. Styczeń do grudnia, 1849)

Położony w zdrowym miejscu i pięknym otoczeniu, zaopatrzony we wszystkie środki terapeutyczne, którymi się psychiatria i newropatologia dzisiaj posługuje, urządzony z wygodami i komfortem zapewnić może Zakład powierzonym mu chorym tak pod względem leczniczym, jak pod względem ogólnego dobrobytu najkorzystniejsze warunki. (Zakład leczniczy w Kowanówku, „Gazeta Warszawska", 1887, nr 291)

Sztuka leczenia jest czymś o wiele bardziej konserwatywnym, inercyjnym, stałym. Raz wytworzona i przyjęta metoda terapeutyczna trwa, podczas, gdy zmieniają się „naukowe" podstawy stosowania jej. (Stanisław Higler, Istota i postęp medycyny współczesnej, „Wiedza i Życie", 1933, nr 8–9)

Oceniając terapeutyczną wartość środków antydepresyjnych, zwraca się uwagę na trzy czynniki (...). (Antoni Kępiński, Melancholia, 1974)

Fałszywe byłoby jednak narzucające się przypuszczenie, że Kantor próbuje przywrócić terapeutyczne funkcje działaniu artysty. Stawką w tej grze są przede wszystkim cele poznawcze. (Krzysztof Pleśniarowicz , Na krawędzi pustki, „Teksty", 1979, nr 4)

Gdy trening nabiera orientacji terapeutycznej, poszczególni członkowie zgłaszają swoje problemy, których rozwiązywanie staje się wspólnym celem grupy. (Krzysztof Jedliński i in., Trening interpersonalny, 1997)

Różnice w budowie DNA powodują, że dana dawka specyfiku dla jednego pacjenta może być zbyt niska, by wywołać efekt terapeutyczny, a dla innego może się okazać toksyczna. (Renata Karwat, Medycyna jutra, „Wprost", 1999, nr 26)

Kamienie posiadały, w co wierzono niezbicie, moc terapeutyczną. (Michał Rożek, Symbolika i magia Krakowa, 2000)

Pracownia oferuje pomoc terapeutyczną dla dzieci z niepowodzeniami szkolnymi typu: dysleksja, dysgrafia oraz zaburzeniami w zachowaniu (nadpobudliwość, agresja, zahamowania). (Barbara Buczek-Płachtowa, EKO. U Nas, 2003, nr 21)

SYNONYM

leczniczy

PRONUNCIATION

[leczniczy]

GRAMMAR

Przymiotnik, lm leczniczy. Niestopniowalny.

FREQUENCY

Około 18 na milion słów.

DEFINITION

„mający właściwości leczące, przeznaczony do leczenia; uzdrawiający, terapeutyczny" (USJP);

„służący do leczenia lub posiadający zdolność leczenia; terapeutyczny, uzdrawiający" (SWJP).

USAGE

Słowo neutralne pod względem stylistycznym, używane w różnych odmianach języka. W NKJP najczęstsze w tekstach urzędowych, dużo rzadziej w innych, przede wszystkim w informacyjno-poradnikowych, naukowo-dydaktycznych i w sprawozdaniach sejmowych (źródło: funkcja Profil wyszukiwarki PELCRA w NKJP).

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Od leczyć, z psł. *lěčiti.

WORD HISTORY

Słowo zaskakująco późne, nieobecne w SPXVI (choć jest tu leczyć), w kartotece SJPXVII, w SJPLin ani SWil. Zanotowane w SWar z definicją: „do leczenia ś. nadający, leczący, uzdrawiający, lekarski".

COLLOCATIONS

lecznicz|y

~y wpływ czegoś, ~e działanie czegoś, oddziaływanie, zastosowanie

borowiny ~e, rośliny, sole, wody, zioła, źródła ● preparaty ~e, produkty, substancje, surowce, środki, wyroby, zasoby ● masaż ~y, pobyt, gimnastyka ~a, rehabilitacja, czynności ~e, ćwiczenia, diety, kąpiele, zabiegi ● ośrodek ~y, zakład, baza ~a, placówka ● turnusy ~e, wczasy ● funkcja ~a, moc, siła, działanie ~e czegoś, zastosowanie, znaczenie, walory ~e, wartości, własności, właściwości ● proces ~y, działalność ~a, opieka, czyjeś działanie ~e, oddziaływanie, postępowanie, czynniki ~e, dawki, efekty, metody, procedury, świadczenia, usługi, wskazania ● dokumentacja ~a, oferta, okulary ~e

~y i profilaktyczny, ~y i rehabilitacyjny, ~y i termalny ● diagnostyczny i ~y, odżywczy i ~y, pielęgnacyjny i ~y, pomocniczy i ~y, profilaktyczny i ~y, społeczny i ~y

w celach ~ych

EXAMPLES

Medycyna zwróciła uwagę na gimnastykę jako na środek leczniczy, przyznając jej nie tylko kuracyjne, ale i higieniczne przymioty. („Przegląd Tygodniowy Życia Społecznego, Literatury i Sztuk pięknych", 1876) [za SJPDor]

W okolicy 13,000 hektarów lasu iglastego wśród pięknych gór, co miejscowości nadaje pierwszorzędne znaczenie lecznicze. (Miejscowości kuracyjne, „Kurier Kolejowy", 30.08.1901)

Zakład leczniczy w Nałęczowie otwarty będzie w dniu 1 maja r. b. Od początku wojny do chwili obecnej zakład był zamknięty. (Kurier prowincjonalny, „Kurier dla Wszystkich", 1915, nr 103)

Prelegentka zaznajomiła słuchaczki z właściwościami leczniczymi najpospolitszych ziół polnych (...). (Praca w oddziałach, „Pani Domu", 1933, nr 6)

Za rośliny lecznicze uważa się ogólnie te, które okazują działanie lecznicze. (Marian Koczwara, Rośliny lecznicze i nielecznicze, „Wszechświat", 1958, nr 7–8)

Pokrzywa jest zielem bogatym w składniki lecznicze i – między innymi – może być również pomocna w leczeniu reumatyzmu. (Rady i porady, „Kobieta i Życie", 1972, nr 20)

Balsamy pielęgnacyjne lepiej działają, gdy stosuje się je po prysznicu czy kąpieli z dodatkiem soli leczniczych. (Hydrokosmetyka, „Uroda", 1986, nr 5)

Zakopane nie posiada żadnych znaczących leczniczych źródeł mineralnych. (Maciej Pinkwart, Zakopane i Tatry. Przewodnik, 1995)

MULTI-WORD EXPRESSIONS

Związki wyrazowe o charakterze terminologicznym, np. pedagogika lecznicza lub węgiel leczniczy.

DERIVATIVES

Przysłówek leczniczo i przymiotniki złożone o strukturze podrzędnej (np. przyrodoleczniczy, wodoleczniczy) lub współrzędnej (np. leczniczo-opiekuńczy, leczniczo-profilaktyczny, leczniczo-rehabilitacyjny).

GENERAL DISCUSSION

W zasadzie słowa terapeutyczny i leczniczy są równoznaczne, widać to w ich definicjach słownikowych, w których jedno jest przytaczane jako synonim drugiego. Z porównania definicji, np. w USJP, bardziej rozczłonkowanych w wypadku słowa terapeutyczny niż leczniczy, wynika jednak, że pierwsze z nich ma silniejszy związek z psychoterapią, podczas gdy drugie odnosi się przede wszystkim do leczenia za pomocą leków i zabiegów ukierunkowanych na ciało pacjenta.

Różnica widoczna jest jeszcze lepiej w obrazach kolokacyjnych analizowanych tu słów. Rozmowy terapeutyczne, sesje, spotkania, warsztaty, zajęcia, a także np. grupa terapeutyczna to połączenia wyrazowe odnoszące się do realiów psychoterapii, nieobecne obrazie kolokacyjnym słowa leczniczy. Na odwrót: rośliny lecznicze, wody, diety, kąpiele, zabiegi, a także np. świadczenia i usługi nie mają odpowiednika wśród kolokacji słowa terapeutyczny. Instruktywne jest zestawienie kolokacji z tej samej kategorii semantycznej, np. wśród nazw miejsc z jednej strony mamy salę i świetlicę terapeutyczną, z drugiej – ośrodek i zakład leczniczy. Istnieje jednak też znaczna liczba kolokacji wspólnych dla obu badanych słów.

Za pleonazm należałoby uznać połączenie terapia lecznicza. Ponieważ jednak jest sześciokrotnie poświadczone w NKJP, w sześciu różnych źródłach, może świadczyć nie tylko o niedokładnym rozumieniu badanych tu słów, ale też o ich różnicowaniu semantycznym. Być może dla niektórych użytkowników polszczyzny terapia lecznicza ma w sobie więcej z konwencjonalnej medycyny niż terapia grupowa czy zajęciowa.

Różnica między przymiotnikami terapeutyczny a leczniczy jest pochodna wobec różnicy między wyrazami terapia i leczenie. Ta ostatnia para wyrazów nie jest tu przedmiotem szczegółowej analizy, warto jednak skorzystać z wyszukiwarki obrazów Google, która przynosi w poglądowej formie wyniki sugerujące kierunek dalszych badań (Bańko 2013). W początkowej, bardziej istotnej części galerii obrazów zindeksowanych ze słowem leczenie zwracają uwagę zdjęcia leków i pracowników służby zdrowia w białych fartuchach i z fonendoskopami, żeby nie było wątpliwości, o kogo chodzi. Galeria obrazów zindeksowanych ze słowem terapia jest bardziej zróżnicowana i na pierwszy rzut oka inna.

Różne formy terapii są dzisiaj modne, oferuje się je osobom mającym problemy emocjonalne lub cierpiącym na zaburzenia seksualne, uzależnionym od alkoholu, a także np. rodzicom dzieci autystycznych. Niewykluczone, że preferencja dla użycia w takich kontekstach obcego słowa terapia ma związek z inną percepcją wyrazów obcych niż rodzimych. Jak wiadomo, wyrazy obce zapożyczone z języków prestiżowych – dla Polaków są to łacina, francuski, włoski, a współcześnie angielski – wpływają na postrzeganie swoich desygnatów jako „lepszych" niż wtedy, gdy te same przedmioty i zjawiska są nazywane słowem rodzimym. W badaniach psychologicznych warto zatem sprawdzić, czy na skali „skuteczne – nieskuteczne" terapia jest oceniana wyżej niż leczenie.

REFERENCES

Bańko M., Obrazy Google jako źródło informacji lingwistycznej (w:) Na tropach korpusów. W poszukiwaniu optymalnych zbiorów tekstów, red. W. Chlebda. Opole: Uniwersytet Opolski, 2013.

Kartoteka Słownika języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, http://rcin.org.pl/dlibra/publication?id=20029&from=&dirids=1&tab=1&lp=17&QI=.

NKJP: Narodowy Korpus Języka polskiego, http://www.nkjp.pl.

PELCRA: P. Pęzik, Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP (w:) A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk (red.): Narodowy Korpus Języka Polskiego. Warszawa: PWN, 2012, s. 253–273.

SJPLin: Słownik języka polskiego, S. B. Linde, t. 1–6. Warszawa, 1807–1814.

SJPXVII: Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku. Kraków: IJP PAN, 1996–, http://sxvii.pl/.

SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M. R. Mayenowa, F. Pepłowski, t. 1–35. Wrocław: Ossolineum, 1966–.

SWar: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8. Warszawa, 1900–1927.

SWil: Słownik języka polskiego, A. Zdanowicz i in., t. 1–2. Wilno: „wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda", 1861.

SWJP: Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj. Warszawa: Wilga, 1996.

USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–6. Warszawa: PWN, 2003.

AUTHOR

Mirosław Bańko

PUBLISHED

3.01.2014