LOANWORD

dealer

VARIANTS

dealer, rzadziej diler

DEFINITION

„osoba lub firma przeprowadzająca transakcje handlowe, pośrednicząca w aktach kupna i sprzedaży" (USJP). W niektórych słownikach w dwóch znaczeniach: 1. „osoba lub firma prowadząca sprzedaż produktów określonej firmy we własnym imieniu i na własny rachunek", 2. „osoba zajmująca się sprzedażą narkotyków"(WSWO). Ze względu na bliskość tych znaczeń rozpatrujemy je tutaj łącznie.

USAGE

Słowo częstsze w prasie niż w książkach. Poszczególne warianty mają jednak różną dystrybucję w tekstach, por. obie rubryki USAGE niżej.

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Z ang. dealer, słowa o szerokim znaczeniu, które WSAP przybliża za pomocą kilku odpowiedników: handlowiec, handlarz, marszand, makler, a także rozdający (karty na początku gry). Jak często bywa w wypadku zapożyczeń, słowo dealer (diler) ma w polszczyźnie węższy zakres niż w języku angielskim, odnosi się przede wszystkim do sprzedawców samochodów i narkotyków.

WORD HISTORY

Słowo obecne w polszczyźnie od początku lat 90. XX w.

DERIVATIVES

dealer, dealerka (feminativum lub nomen actionis), dealerski, dealerstwo, rzadziej diler, dilerka, dilerski, dilerstwo

VARIANT

dealer

PRONUNCIATION

[diler]

GRAMMAR

Rzeczownik męski osobowy, dealera, dealerze, dealerzy. Składnia: dealer – czego.

FREQUENCY

Około 6 na milion słów.

USAGE

Słowo publicystyczne, stosunkowo częste także w interaktywnych tekstach internetowych. Wyraźnie rzadsze natomiast – w przeliczeniu na milion słów – w literaturze pięknej, co różni je od dilera (źródło: funkcja Profil wyszukiwarki PELCRA w NKJP). Zarówno w publicystyce, jak i w beletrystyce dealer odnosi się częściej do sprzedawcy samochodów niż narkotyków, ale w publicystyce przewaga dealera samochodów nad dealerem narkotyków jest większa. Por. USAGE niżej.

COLLOCATIONS

deale|r

autoryzowany ~r ● łódzki ~r, poznański, wrocławski..., niemieccy ~rzy, polscy... ● miejscowy ~r ● najwięksi ~rzy

~r narkotykowy, samochodowy, walutowy ● ~rzy handlujący czymś, sprzedający coś, współpracujący z kimś

~rzy narkotyków, pojazdów, samochodów ●  ~r Fiata, Forda, Opla, Toyoty... ● ~r jakiejś firmy, jakiejś marki

salony ~rów, sieci

być ~rem, zostać ● płacić ~rowi, poszukiwać ~rów, zatrzymać ~ra (narkotyków)

~rzy sprzedali coś

zdaniem ~rów...

EXAMPLES

Wprawdzie spółka zamierzała podwoić liczbę swoich dealerów, ale realizację tych planów zahamował spadek sprzedaży samochodów w Polsce (...). (Firmoteka, „Gazeta Wyborcza", 22.10.1992)

Renomowany producent ślusarki aluminiowej poszukuje dealerów na terenie całej Polski! Atrakcyjne warunki współpracy! (Usenet – pl.biznes, 30.05.1998)

Wiele osób kupuje nowe auta u dealerów, zaciągając przy tym kredyt bankowy. Dlatego w większości salonów samochodowych istnieją wydzielone stoiska, gdzie można załatwić wszystkie formalności z tym związane. (Krzysztof Franek, Kredy na używane, „Dziennik Zachodni", 14.03.2001)

Na ławie oskarżonych zasiedli dostawca marihuany oraz dwóch dealerów, którzy sprzedawali narkotyk nieletnim. (Czekają na wyrok, „Nowiny Raciborskie", 6.02.2002)

Zostanie jedynie regionalnym dealerem giełdowym (np. na małej giełdzie papierów wartościowych w Warszawie) wymaga niemałego wkładu pracy (...). (Wiktor Szymkowski, Marek Łukasiewicz, Grid Trading, 2008)

Tu w praktyce jesteś dealerem firmy, z którą zawierasz umowę o współpracę. Sprzedajesz produkty i otrzymujesz za to określoną prowizję. (Krzysztof Abramek, Zostań SuperPartnerem!, 2010)

VARIANT

dile|r

PRONUNCIATION

[diler]

GRAMMAR

Rzeczownik męski osobowy, dilera, dilerze, dilerzy. Składnia: diler – czego.

FREQUENCY

Około 4 na milion słów.

USAGE

Słowo publicystyczne, stosunkowo częste także w literaturze pięknej (źródło: funkcja Profil wyszukiwarki PELCRA w NKJP). O ile jednak w publicystyce dilerzy narkotyków tylko nieznacznie przeważają nad dilerami samochodów, to w beletrystyce stanowią zdecydowaną większość. Inny rozkład w tekstach ma dealer, zob. USAGE wyżej.

COLLOCATIONS

dile|r

autoryzowany ~r ● największy ~r, znany, młodzi ~rzy (narkotyków) ● polscy ~rzy

~rzy narkotykowi, samochodowi ● ~rzy rozprowadzający coś (narkotyki, gadżety erotyczne...)

~rzy narkotyków, aut, samochodów ● ~r Fiata, Opla, Skody, Toyoty...

grupa ~rów (narkotykowych), sieć ~rów (samochodowych lub narkotykowych)

być ~rem, zatrzymać ~ra (narkotyków)

wpadł ~r (narkotyków), ~r został zatrzymany (przez policję) ● ~rzy działali, ~rzy sprzedawali coś

narkomani i ~rzy

EXAMPLES

Dystrybucję kompletnych zestawów odbiorczych prowadzi sieć dilerów Philipsa. (Andrzej Pająk, Cyfrowizja, „Enter", 1999)

(...) kupując u dilera auto, ba, nawet rower w sklepie, można podjąć negocjacje cenowe! (Henryka Bochniarz, Jacek Santorski, Bądź sobą i wygraj: 10 podpowiedzi dla aktywnej kobiety, 2003)

(...) policja zapowiedziała bezpardonową walkę z dilerami narkotyków. (Z ziemi pilskiej, „Gazeta Poznańska", 31.10.2006)

Diler. Dostarcza towar młodzieży z dobrych domów. (Tomasz Konatkowski, Wilcza wyspa, 2006)

Młody mężczyzna hodował konopie indyjskie i pozyskiwał inne narkotyki, które później rozprowadzał przy pomocy trzech dilerów. (Narkotykowa recydywa, „Życie Podkarpackie", 2.10.2010)

GENERAL DISCUSSION

W tekstach literackich jest dwukrotnie więcej dilerów niż dealerów, przy czym forma spolszczona odnosi się tu zwykle do handlarzy narkotyków, podczas gdy forma oryginalna nie daje im przewagi nad sprzedawcami samochodów. W tekstach publicystycznych inaczej: dealerzy występują tu prawie dwa razy liczniej od dilerów, przy czym forma spolszczona mniej więcej równie często odnosi się do sprzedawcy narkotyków co samochodów, podczas gdy forma obca zazwyczaj wskazuje sprzedawcę samochodów. Godne uwagi też, że choć w całym zrównoważonym NKJP dealer ma o połowę wyższą frekwencję niż diler, to w kontekście słowa narkotyk lub narkotykowy spotykamy dwukrotnie więcej dilerów niż dealerów. W sumie, jak widać, warianty podzieliły się sferą użycia (z niejednakową częstością względną występują w różnych odmianach tekstów) i odniesieniem (jeden koduje inną formę usług niż drugi).

Różnica dotycząca dystrybucji nie jest niespodzianką: wiadomo, że w tekstach literackich udział zapożyczeń leksykalnych jest mniejszy niż w publicystyce i literaturze fachowej (zob. Zarębina, Rachwałowa 1980, Witaszek-Samborska 1992: 103–104), nie zaskakuje więc, że wariant o spolszczonej grafii ma w beletrystyce przewagę, podczas gdy wariant niezasymilowany graficznie przeważa w tekstach publicystycznych i fachowych (czy jest to ogólna tendencja dotycząca wyrazów o wariantywnej pisowni, należy dopiero zbadać na wystarczająco dużej próbie). Różnicę można tłumaczyć tym, że autorom utworów literackich na ogół zależy na emocjonalnym zaangażowaniu czytelnika. Warunkiem jest skrócenie dystansu do świata przedstawionego, a skróceniu dystansu sprzyja używanie wyrazów swojskich, tzn. rodzimych lub choćby graficznie spolszczonych. Wyjątkiem potwierdzającym regułę jest Mechaniczna pomarańcza Anthony'ego Burgessa: chcąc stworzyć sugestywny język bandy wyrostków, autor tej powieści wymieszał angielski slang z zapożyczeniami z języka rosyjskiego. Oczywiście nie zależało mu na tym, aby czytelnicy poczuli emocjonalną wspólnotę z członkami bandy ani by uznali świat przedstawiony za swój.

Różnica dotyczącą odniesienia właściwie też nie zaskakuje. Dealer, zwłaszcza w prasie i w literaturze fachowej, częściej wskazuje sprzedawcę samochodów niż narkotyków, ponieważ forma obca jest „prestiżowa" i lepiej harmonizuje z zajęciem autoryzowanego sprzedawcy aut niż z nielegalną działalnością osoby sprzedającej narkotyki. Diler, na odwrót, jako forma swojska, bezdystansowa, „bezpretensjonalna", lepiej współgra z pokątnym zajęciem sprzedawcy narkotyków niż z wizerunkiem elegancko ubranego sprzedawcy w salonie samochodowym.

Ciekawe, że angielskie słowo dealer, choć nie ma równie obszernego zakresowo odpowiednika w polszczyźnie, przyjęło się tylko w użyciach specjalnych. Być może nowy znak potrzebował nowego desygnatu, a w Polsce na progu lat 90., po zamknięciu epoki PRL, nowym zjawiskiem byli autoryzowani sprzedawcy samochodów różnych marek. Rozprowadzanie narkotyków w klubach, na dyskotekach i w szkołach to też zjawisko w tej skali nowe, nawet bowiem jeśli występowało wcześniej, media w PRL o nim nie informowały, aby nie psuć oficjalnego obrazu życia w Polsce. Ogólnie biorąc jednak, problem nowy nie jest, por.: „«Rzeczpospolita» z 15 sierpnia 1929 roku liczbę narkomanów zażywających kokainę, morfinę, opium i eter szacowała na mniej więcej 15 tysięcy w samej Warszawie. Dziennikarz liczbę tę ustalił na podstawie rozmów z – jak powiedzielibyśmy dzisiaj – dealerami (wówczas nazywano ich porcjarzami), którzy mieli doskonałe rozeznanie wśród swoich bezpośrednich odbiorców, a także wśród hurtowników, dostawców i aptekarzy, bo i u nich już co najmniej od półwiecza można było nielegalnie zaopatrzyć się w upragniony narkotyk" (Stanisław Milewski, Ciemne sprawy międzywojnia, 2002, cyt. za NKJP).

REFERENCES

Bralczyk J., Nowe słowa. Warszawa: Hachette Livre, 2007. [?]

NKJP: Narodowy Korpus Języka polskiego, http://www.nkjp.pl.

PELCRA: P. Pęzik, Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP (w:) A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk (red.): Narodowy Korpus Języka Polskiego. Warszawa: PWN, 2012, s. 253–273.

USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–6. Warszawa: PWN, 2003.

Witaszek-Samborska M., Wyrazy obcego pochodzenia we współczesnej polszczyźnie na podstawie słowników frekwencyjnych. Poznań: Wydawnictwo Nakom, 1992.

WSAP: Wielki słownik angielsko-polski PWN-Oxford, red. J. Linde-Usiekniewicz. Warszawa: PWN, 2002.

WSWO: Wielki słownik wyrazów obcych PWN, red. M. Bańko. Warszawa: PWN, 2003.

Zarębina M., Rachwałowa M., Zapożyczenia w polszczyźnie pisanej, „Socjolingwistyka" 3, 1980, s. 181–192.

AUTHOR

Mirosław Bańko

PUBLISHED

30.04.2013