Cele i hipotezy

Cele i założenia projektu

Celem projektu jest zbadanie różnych czynników wpływających na adaptację wyrazów zapożyczonych – czynników językowych, psychologicznych i historyczno-kulturowych. Przedmiotem szczególnej uwagi są zapożyczenia pozornie zbyteczne, tzn. takie, które nie zaspokajają potrzeb nazewniczych, ponieważ mają rodzimy synonim (por. pol. kuriozum – osobliwość, cz. kuriozita – zajímavost), jak również przykłady wariancji, w których obcy element opiera się procesom asymilacyjnym (por. pol. jazz – dżez, cz. jazz – džez). W projekcie szukamy odpowiedzi na pytanie, dlaczego „zbyteczne zapożyczenia" pozostają w użyciu i dlaczego niezasymilowane lub słabo zasymilowane warianty czasem przeważają w uzusie nad dobrze zasymilowanymi. Tradycyjnie odpowiedzi szukano w zjawiskach społeczno-kulturowych, takich jak moda językowa i snobizm. Naszym zdaniem nie mniej ważne są czynniki psychologiczne, dlatego podjęliśmy systematyczne badania na poparcie hipotezy, że percepcja wyrazu obcego może czynić go bardziej atrakcyjnym w oczach odbiorców i wpływać na jego użycie i rozwój.

Zamierzamy opisać, głównie za pomocą analizy korpusowej, 100 ciągów wyrazowych tego rodzaju, co wymienione wyżej – 50 polskich i 50 czeskich – i ujawnić różnice między ich elementami, tzn. między wyrazem obcym i jego rodzimym synonimem, a także między słabo i dobrze przyswojonym wariantem wyrazu zapożyczonego. Różnic tych szukamy nie tylko w znaczeniu desygnacyjnym wyrazów, ale też w ich cechach emotywnych, asocjacyjnych, kolokacyjnych, stylistycznych, strukturalnych, etymologicznych i in. Planujemy też zbadanie adaptacji anglicyzmów w języku polskim i czeskim, aby się przekonać, czy uzasadnione są pobieżne obserwacje, że czeski silniej integruje je ze swoim systemem leksykalnym niż polszczyzna.

W psychologicznej części projektu obserwowane będą reakcje respondentów na badane słowa i ich desygnaty. Do ich pomiaru użyje się dobrze znanej metody dyferencjału semantycznego Osgooda. Wykorzystane zostaną też nowsze techniki mierzenia podobieństwa znaczeniowego słów, mianowicie model Hyperspace Analogue to Language.

Obserwacje poczynione w ramach projektu zostaną osadzone na tle historyczno-kulturowym, obejmującym kształtowanie się czeskiego i polskiego języka literackiego, zróżnicowanie współczesnej polszczyzny i czeszczyzny, historię kontaktów językowych Polaków i Czechów oraz postawy Polaków i Czechów wobec zapożyczeń. Dzięki połączeniu metod językoznawstwa korpusowego, psycholingwistyki, badań historycznojęzykowych i antropologicznych spodziewamy się wyważyć znaczenie poszczególnych czynników w adaptacji zapożyczeń wyrazowych.