LOANWORD

konsultant

DEFINITION

„specjalista lub rzeczoznawca udzielający rad i wyjaśnień w zakresie swojej specjalności" (WSWO);

„Konsultant to specjalista udzielający porad w zakresie swojej specjalności" (ISJP).

USAGE

Według USJP słowo książkowe. W NKJP najczęstsze w tekstach publicystycznych, internetowych nieinteraktywnych i informacyjno-poradnikowych (źródło: funkcja Profil wyszukiwarki PELCRA w NKJP).

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Od fr. consultant, z łac. consultare ‘dokładnie rozważać, naradzać się'.

WORD HISTORY

Słowo nieobecne w SJPLin ani SWil (w tym drugim tylko konsultor jako „zasięgający rady" i „udzielający rady"), zanotowane w SWar (t. 2, 1902), ale tylko w odniesieniu do lekarza. Tak samo ograniczone zakresowo w słownikach międzywojennych. Spośród znaczniejszych słowników dopiero SJPDor zanotował je w znaczeniu ogólnym, najstarszy cytat „nielekarski" pochodzi w nim z 1950 r. Z kwerendy w korpusach i archiwach cyfrowych wynika jednak, że w znaczeniu medycznym konsultant był w użyciu już w połowie XIX w., a w znaczeniu pozamedycznym już w latach 20. XX w. (zob. cytaty niżej).

DERIVATIVES

konsultantka, konsultancki

VARIANT

konsultant

PRONUNCIATION

[kõsultant]

GRAMMAR

Rzeczownik męski osobowy, konsultanta, konsultancie, konsultanci.

FREQUENCY

Około 12 na milion słów.

COLLOCATIONS

konsultan|t

krajowy ~t, regionalny, wojewódzki ● amerykański ~, zachodni ● niezależny ~t, zewnętrzny ● doświadczony ~t, wieloletni, profesjonalni ~ci, przeszkoleni ● główny ~t, starszy

~t biznesowy, ekonomiczny, finansowy, handlowy, literacki, medyczny, merytoryczny, muzyczny, naukowy, polityczny, prawny, techniczny, ubezpieczeniowy ● ~ci telefoniczni ● ~t pracujący gdzieś

~t jakiegoś banku, biura, firmy, funduszu, infolinii ● ~t programu, projektu

~t ds. bezpieczeństwa, chorób zakaźnych, kardiologii, onkologii, pediatrii, położnictwa, psychiatrii ● ~t do spraw czegoś, w jakiejś dziedzinie, w zakresie czegoś ● ~t w jakiejś firmie

etat ~ta, funkcja, rola, stanowisko, zawód ● opinia ~ta, praca, usługi, wiedza, zadania ● grupa ~tów, zespół

dostęp do ~tów, kontakt z ~tem, połączenie (telefoniczne), rozmowa

być ~tem, zostać, pracować jako ~t

~t prowadzi (szkolenie), mówi coś, tłumaczy

~t i doradca, ~t i pośrednik ● doradca i ~t, ekspert i ~t, trener i ~t

lekarz ~t, specjalista ~t

pod opieką ~ta, w charakterze ~ta, z pomocą ~tów, za pośrednictwem ~ta

EXAMPLES

(...) Konsultant Kliniki Chirurgicznej CESARSKIEJ Medyczno-Chirurgicznej Akademii, Akademik i Professor Wysłużony Salomon (...). („Tygodnik Petersburski", 1850, nr 32)

Zakład Przyrodoleczniczy (...) dwóch stałych lekarzy, konsultanci sezonowi z Warszawy, dietetyczne stołowanie, zdrowy klimat, malownicze położenie, obszerne spacery, orkiestra stała w lecie. (Nowe Miasto nad Pilicą, „Gazeta Warszawska", 1889, nr 162)

Boże miły! O czemżeż tedy świadczyć powinny niezapisane pamiętniki Sybiraków z „5-tej dywizji", którzy do dyspozycji swej nie mieli (...) konsultantów austriackich, szafujących tysiącami dolarów (...). (Literatura pamiętnikarsko-podróżnicza, „Przegląd Warszawski", 1923, nr 25)

Metodycy stacji uczestniczą w pracach instytutów doskonalenia kadr jako współautorzy programów lub jako wykładowcy i konsultanci (Wiktora Dewitzowa, Roman Polny, Z kraju radosnego dzieciństwa, 1950) [za SJPDor]

Publiczność warszawska była wręcz urzeczona wierszem w tym wykonaniu, bardzo ciekawe okazały się obie role kobiece (tu chyba duża zasługa konsultanta, p. Gomulickiego). (Zbigniew Raszewski, Raptularz (1965–67), 1969)

(...) wieloletni wykładowca psychologii społecznej na Uniwersytecie w Birmingham, a także doświadczony praktyk, konsultant kilku dużych firm europejskich w zakresie szkolenia i doskonalenia kierowników (...). (Jolanta Szaban, Recenzje, „Humanizm Pracy", 1973, nr 5–6)

Kiedy przychodziłem do regionu Mazowsza na Szpitalną, nie mogłem wepchnąć się między wszystkich konsultantów, którzy chcieli jechać do zakładów pracy, pomóc w organizowaniu „Solidarności" w fabrykach. W tej chwili takich amatorów można policzyć na palcach jednej ręki. (Krystyna Jagiełło, Gdzie jest „Solidarność"? Rozmowa ze Zbigniewem Romaszewskim, „Kultura" [Paryż], 1989, nr 5)

Żądam też, aby przebadał mnie konsultant spoza tego szpitala, który być może rozwieje pańskie wątpliwości co do tego, czy jestem zdrowy, czy nie. (Jacek Głębski, Kuracja, 1998)

Szkolenie dla konsultantów i doradców sektora małych i średnich przedsiębiorstw organizuje Japońska Agencja Współpracy Międzynarodowej. (Do Japonii po wiedzę, „Dziennik Polski", 2.05.2001)

Tylko we wtorek konsultanci odebrali telefony od ponad 21 tys. osób. (Katarzyna Paliczka, Proszę czekać, będzie rozmowa, „Dziennik Zachodni", 11.12.2003)

SYNONYM

doradca

PRONUNCIATION

[doratca]

GRAMMAR

Rzeczownik męski osobowy, w lp odmienny jak żeński, doradcy.

FREQUENCY

Około 35 na milion słów.

DEFINITION

„ten, kto udziela porad, doradza", także „osoba udzielająca fachowych porad z jakiejś dziedziny za opłatą" (np. „Doradca podatkowy, ubezpieczeniowy") (USJP);

„Czyjś doradca to ktoś, kto udziela porad tej osobie" (ISJP).

Ze względu na bliskość dwóch znaczeń wyodrębnionych w USJP opisujemy je tutaj łącznie.

USAGE

Słowo w zasadzie stylistycznie nienacechowane (choć drugie znaczenie w USJP oznaczono jako urzędowe). W NKJP najczęstsze w tekstach urzędowych, publicystycznych i internetowych nieinteraktywnych (źródło: funkcja Profil wyszukiwarki PELCRA w NKJP).

OTHER MEANINGS

W niektórych słownikach wyodrębniono dodatkowo znaczenie przenośne, np. „czynnik wywierający na kogoś dobry lub zły wpływ, wyzwalający w kimś dobre lub złe cechy" (z przykładem: „Bezczynność jest złym doradcą") (USJP). W niniejszym opisie znaczenie to pomijamy.

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Od słowa doradzać, z radzić, co od rada albo od kontynuantów psł. *raditi (SEJP).

WORD HISTORY

Słowo nieobecne w SPXVI (choć jest tam doradzić), w Thesaurusie Knapiusza ani w Nowym dykcjonarzu Troca, nie poświadczone też w kartotece SJPXVII. Zanotowane w SJPLin w formie doradzca, z wariantem doradziciel i ogólną definicją: „doradzający do czego". W SWil powtórzone w tych samych dwóch postaciach, z równie ogólną definicją: „który daje radę, doradzający". W SWar (t. 1, 1900) nadal definiowane ogólnie, ale z przykładami świadczącymi o profesjonalizacji zajęcia: „D. prawny a. D. (= radca prawny, adwokat)" i „Pokątny D. (= człowiek zajmujący ś. nieprawnie adwokaturą (...))". Doradcami z zawodu byli najpierw tylko mężczyźni, por. cytaty pod hasłem doradczyni w SWar i SJPDor: „Była doradczynią tego postępku" i „Przypuszczam, że ja także doradczynią koronną wszystkich kobiet zakłopotanych być potrafię".

COLLOCATIONS

doradc|a

certyfikowany ~y, licencjonowany, zawodowy ● niezależni ~y, zewnętrzni ● doświadczeni ~y, fachowi, kompetentni, mądrzy, prawdziwy, profesjonalni, wykwalifikowani, zaufani, znani ● bliski ~a, główny, osobisty, specjalny, społeczny, wpływowy, czyjś duchowy ~a, czołowi ~y, najbliżsi ~y, najważniejsi ● królewski ~a, prezydencki, rządowy, szkolny ● amerykańscy ~y, francuscy, międzynarodowi, niemieccy, sowieccy, zachodni, zagraniczni ● stały ~a, wieloletni ● dawny ~a, dotychczasowy, obecny, ówczesny, przyszli ~y

~a bankowy, biznesowy, ekonomiczny, finansowy, gospodarczy, handlowy, inwestycyjny, kredytowy, literacki, medialny, metodyczny, odszkodowawczy, personalny, podatkowy, polityczny, prasowy, prawny, prywatyzacyjny, rodzinny, rolniczy, rolny, serwisowy, strategiczny, techniczny, ubezpieczeniowy, wojskowy, zawodowy, życiowy ● ~y pracujący gdzieś

~a cesarza, dyrektora, kanclerza, klienta, króla, księcia, ministra, premiera, prezesa, prezydenta, wiceministra, wicepremiera, wojewody ● ~a banku, firmy, komisji, rządu, „Solidarności", zarządu ● ~y Busha, Clintona, Jelcyna, Obamy, Wałęsy

~a ds. bezpieczeństwa, w jakichś sprawach, w jakimś zakresie

certyfikat ~y, licencja, tytuł ● funkcja ~y, obowiązki, posada, praca, rola, stanowisko, zawód, działalność ~ów, działania ● grono ~ów, grupa, sieć, sztab, zespół ● szef ~ów, szefowa ● oceny ~ów, opinie, porady, rady, rekomendacje ● opieka ~y, usługi ~ów ● wybór ~y, szkolenie ● kwalifikacje ~ów, lista ● Federacja ~ów Finansowych, Stowarzyszenie ~ów Zawodowych i Personalnych

konsultacja z ~ą, kontakt, rozmowa, spotkanie, współpraca

potrzebować ~y, poszukiwać ● kształcić ~ów, szkolić, wybrać, zatrudniać ● korzystać z pomocy ~y, mieć ~ów, słuchać ● być ~ą, zostać, pracować jako ~a

~y mówią coś, tłumaczą, twierdzą, przekonali kogoś, uważają, że... ● ~y pomagają w czymś, udzielają (informacji, pomocy)

~y i eksperci, ~y i konsultanci, ~y i pośrednicy, ~y i specjaliści ● agenci i ~y, eksperci i ~y, konsultanci i ~y, maklerzy i ~y, pośrednicy i ~y, prawnicy i ~y ● przyjaciel i ~a, psycholog i ~a, ~a i przyjaciel

pod wpływem ~ów, w charakterze ~y, za pośrednictwem ~ów, zdaniem ~ów...

EXAMPLES

Osiadłszy z dziećmi w karczmie, zatrudniał się szynkiem,
Przy tym w pobliskim mieście był też podrabinkiem,
A zawsze miłym wszędzie gościem i domowym
Doradcą; znał się dobrze na handlu zbożowym.
(Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, 1834)

Król nie odpowiadał nic, brak mu było doradcy, patrzał dokoła, jak gdyby Sieciecha szukał. (Józef Ignacy Kraszewski, Królewscy synowie, 1880)

Literatura stała się cementem spajającym rozerwane części narodu. W Ameryce, w głębiach azjatyckiej Rosji, w rozproszeniu po Europie i po lądach jest ona tym czymś, co zastępuje polski konsulat, polskiego doradcę prawnego, polską szkołę i wszelaki urząd. (Stefan Żeromski, Literatura a życie polskie, 1915)

Autorem planu jest rzekomo podsekretarz Departamentu Wojny USA, uprzedni doradca ekonomiczny gen. Claya, gen. Draper. (Miliardowa pożyczka dla Niemiec?, „Robotnik", 1947, nr 240)

Wobec nowej jakości problemów wychowawczych, które stwarza powojenna generacja młodzieży, bezradni bywają nie tylko rodzice, nauczyciele i profesjonalni doradcy. (Władysław Adamski, Młode pokolenie jako narzędzie zmian społecznych, „Studia Socjologiczne", 1976, nr 4)

Nota o autorze (...) Szef Zespołu Doradców i minister przekształceń własnościowych w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, główny doradca ekonomiczny premiera Jerzego Buzka (...). (Waldemar Kuczyński, Burza nad Wisłą. Dziennik 1980–1981, 1981)

Doskonalenie zawodowe nauczycieli prowadzą również nauczyciele, którym powierzono zadania doradców metodycznych. (Ustawa o systemie oświaty, „Dziennik Ustaw", 1991)

W sumie doradcy i konsultanci komisji pobrali już z kasy Sejmu 143 tys. zł (...). (Doradzają komisji, „Polityka", 11.12.2004)

Od początku 2010 roku w Polsce ma obowiązywać nowa lista kwalifikacji zawodów i specjalności. Znajdzie się na niej również doradca finansowy. (Wojciech Rezner, Kiedy „doradcy finansowi" zaczną nam doradzać?, „Gazeta Ubezpieczeniowa", 29.12.2009)

DERIVATIVES

doradczyni, doradczy (przynajmniej w sensie formalnym)

GENERAL DISCUSSION

Definicje słownikowe nie ujawniają żadnej istotnej różnicy semantycznej między konsultantem a doradcą, ich dystrybucja stylistyczna jest też podobna. Różnicę widać jednak w obrazach kolokacyjnych: w infoliniach pracują konsultanci, nie doradcy, w sprawach dotyczących zdrowia wydają opinie konsultanci, natomiast politycy i urzędnicy wysokiego szczebla mają swoich doradców, nie konsultantów, podobnie jak dawniej mieli ich królowie i książęta.

Różnica dobrze widoczna jest także w obrazach Google: kwerenda dla słowa konsultant przynosi przede wszystkim zdjęcia uśmiechniętych pracowniczek infolinii, ze słuchawkami na uszach, natomiast kwerenda dla słowa doradca przynosi zdjęcia mężczyzn w garniturach i kobiet w strojach biurowych, czyli przedstawicieli tzw. białych kołnierzyków. O użyteczności obrazów Google w analizie lingwistycznej – zob. Bańko (2013).

W historii słowa doradca widoczna jest tendencja do profesjonalizacji tak nazywanego zajęcia, zob. przegląd słowników i listę cytatów wyżej. Dziś w urzędowych spisach zawodów można znaleźć zarówno doradców, jak i konsultantów, ale godne uwagi jest, że Wykaz zawodów regulowanych w Polsce, dostępny na stronie MNiSW, obejmuje m.in. doradcę inwestycyjnego, podatkowego i zawodowego, a nie obejmuje żadnych konsultantów. Ponieważ wykonywanie zawodów regulowanych jest możliwe dopiero po spełnieniu warunków nie wymaganych w wypadku innych zawodów, trudno się oprzeć wrażeniu, że obecny stan prawny stawia doradców na bardziej prestiżowym miejscu niż konsultantów. W zgodzie z takim wnioskiem pozostaje fakt, że doradców spotykamy przede wszystkim w polityce i ekonomii, gdzie swoją wiedzą służą oni osobom mającym władzę.

W sumie więc, choć obce słowo często dodaje prestiżu swoim referentom, co widać w innych hasłach tej witryny, w parze konsultant – doradca obcy człon nie oznacza ani większego prestiżu, ani większych zarobków, ani nawet większej odpowiedzialności. Konsultacja bowiem to pojęcie dosyć pojemne i np. konsultant merytoryczny książki może zarówno systematycznie doradzać redakcji, jak i jednorazowo przekazać jej swoją opinię, być może w sprawie drobnej i marginalnej.

REFERENCES

Bańko M., Obrazy Google jako źródło informacji lingwistycznej (w:) Na tropach korpusów. W poszukiwaniu optymalnych zbiorów tekstów, red. W. Chlebda. Opole: Uniwersytet Opolski, 2013.

ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2. Warszawa: PWN, 2000.

Kartoteka Słownika języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, http://rcin.org.pl/dlibra/publication?id=20029&from=&dirids=1&tab=1&lp=17&QI=.

NKJP: Narodowy Korpus Języka polskiego, http://www.nkjp.pl.

Nowy dykcjonarz, to jest mownik polsko-niemiecko-francuski, M. A. Troc. Lipsk: „Nakładem Jana Fryderyka Gledycza", 1764.

PELCRA: P. Pęzik, Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP (w:) A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk (red.): Narodowy Korpus Języka Polskiego. Warszawa: PWN, 2012, s. 253–273.

SEJP: Słownik etymologiczny języka polskiego, W. Boryś. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.

SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11. Warszawa: PWN, 1958–1969.]

SJPLin: Słownik języka polskiego, S. B. Linde, t. 1–6. Warszawa, 1807–1814.

SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M. R. Mayenowa, F. Pepłowski, t. 1–35. Wrocław: Ossolineum, 1966–.

SWar: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8. Warszawa, 1900–1927.

SWil: Słownik języka polskiego, A. Zdanowicz i in., t. 1–2. Wilno: „wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda", 1861.

Thesaurus Polono-Latino-Graecus, G. Knapiusz, t. 1–3. Cracoviae: F. Caesario, wyd. 2, 1643.

USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–6. Warszawa: PWN, 2003.

WSWO: Wielki słownik wyrazów obcych PWN, red. M. Bańko. Warszawa: PWN, 2003.

Wykaz zawodów regulowanych w Polsce, http://www.nauka.gov.pl/informacje-dla-przyjezdzajacych/wykaz-zawodow-regulowanych-w-polsce.html.

AUTHOR

Mirosław Bańko

PUBLISHED

30.12.2013