LOANWORD

lobbysta

VARIANTS

lobbysta, rzadziej lobbista

DEFINITION

„przedstawiciel lobby, osoba wywierająca nacisk na organy władzy państwowej" (WSWO), także na organy samorządowe i partie polityczne

EXTRA-LINGUISTIC INFORMATION

Istnieje wiele form lobbingu, zarówno bezpośrednich (np. próba dotarcia do członków parlamentu), jak i pośrednich (np. kampanie organizowane w celu pozyskania opinii publicznej i mediów). Lobbować można na rzecz różnych grup interesu: korporacji, stowarzyszeń, lokalnych społeczności i in., niektóre osoby robią to zawodowo, inne na zasadzie wolontariatu. W niektórych krajach działania lobbystyczne są uregulowane prawnie, w innych nie. Rozbieżne bywają oceny lobbingu, por. opinię Jerzego Bralczyka (2007: 89): „Granica między uczciwym lobbowaniem a korumpowaniem nie jest precyzyjnie wyznaczona, także w naszej moralności i mentalności. Wierzymy, że można być uczciwym lobbystą i że lobbowanie może być nawet rzetelną profesją".

USAGE

Słowo rozpoznawane jako obce ze względu na podwojone -bb-. Według USJP publicystyczne. Ocena ta pokrywa się z profilem stylistycznym generowanym przez wyszukiwarkę PELCRA w NKJP.

OTHER MEANINGS

„osoba należąca do lobby – wpływowej grupy w jakimś środowisku, przedsiębiorstwie itp." (USJP), por. „Lobby ochrony środowiska w fabryce" (tamże); raczej doraźne użycie niż ustabilizowane znaczenie, w innych słownikach nie wyodrębniane

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Z ang. lobbyist, od lobby ‘grupa nacisku', wcześniej ‘kuluary w parlamencie brytyjskim, miejsce spotkań parlamentarzystów z osobami z zewnątrz', także ‘hol, foyer', co z łc. lobium lub lobia ‘zadaszone przejście, galeria, krużganek w klasztorze'.

WORD HISTORY

Lobby i lobbyista (!) obecne w Encyklopedycznym słowniku wyrazów obcych pod red. S. Lama (1939), powtórzone w Słowniku wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych W. Kopalińskiego (1967 i nn.). W dzisiejszej pisowni lobbysta zanotowany w Słowniku wyrazów obcych PWN (1974), z charakterystyczną dla tego czasu dystansującą definicją, zaczynającą się od słów: „w państwach kapitalistycznych". Od połowy lat 90. oba współczesne warianty przytaczane w różnych słownikach, przy czym lobbista odsyłany do lobbysty.

W latach 70. słowo jeszcze mało znane, por. wypowiedź odnoszącą się do realiów USA w okresie po wojnie secesyjnej: „W życiu politycznym i parlamentarnym dużą rolę odgrywały różne zrzeszenia gospodarcze, zawodowe itp. Często rozporządzały one pokaźnymi funduszami i miały w Waszyngtonie swych agentów, których zadaniem było utrzymywanie łączności z parlamentarzystami obu partii i wpływ na prace kongresu. Byli to tzw. lobbyists, czyli interwencjoniści kuluarowi od wyrazu lobby – kuluary" (Janusz Pajewski, Historia powszechna 1871–1918, 1977).

Ciekawe, że słowo to nadal jest odczuwane jako nowe, może dlatego, że dawniej odnoszone było do realiów obcych i przez to relatywnie rzadkie, por. „Wyraz nowy (...), podobnie jak i sam obyczaj, który traktowany jest przez piszących na ten temat z pewną podejrzliwością" (DSS, 2004, s. 558).

DERIVATIVES

lobbystyczny i lobbistyczny, niejasne jednak, czy od lobbysta, lobbista, czy wprost od lobby; ponadto lobbystka i lobbistka

VARIANT

lobbysta

PRONUNCIATION

[lobbysta]

GRAMMAR

Rzeczownik męski osobowy, lobbysty, lobbyście, lobbyści.

FREQUENCY

Około 2 na milion słów.

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Forma analogiczna do hobbysta, zob. GENERAL DISCUSSION.

COLLOCATIONS

lobbyst|a

czołowy ~a, znany ● płatny ~a ● polski ~a

grupa ~ów

być ~ą

~a reprezentujący kogoś

EXAMPLES

Być może działanie lobby, ustawiczny nacisk na kongresmanów i senatorów oraz wszechobecność środków masowego przekazu są formą zewnętrznej ingerencji w prace Kongresu (...). Jednocześnie jednak lobbyści i dziennikarze stali się częścią mechanizmu społecznej kontroli nad Kongresem i sprawnej, szybkiej informacji płynącej w obu kierunkach: z Kongresu do społeczeństwa i od społeczeństwa do Kongresu. (Stanisław Głąbiński, Polityka po amerykańsku, 1996)

Lobbysta gra na ambicjach polityków, podsuwając im pomysły, dzięki którym mają wyjść z cienia. Politycy, popierając interesy pewnej grupy, liczą także na przyszłe korzyści, łącznie z zapewnieniem sobie „miękkiego lądowania" w potężnych firmach, gdzie zawsze znajdzie się fotel dla jeszcze jednego dyrektora. (Lobbing ma piękne oczy, „Glamour", 2003, nr 5)

VARIANT

lobbista

PRONUNCIATION

[lobbista]

GRAMMAR

Rzeczownik męski osobowy, lobbisty, lobbiście, lobbiści.

FREQUENCY

Mniej niż 0,1 na milion słów.

ETYMOLOGY/STRUCTURE

Forma analogiczna do hobbista, zob. GENERAL DISCUSSION.

COLLOCATIONS

Kolokator nie znalazł żadnych połączeń wyrazowych dla tego wariantu.

EXAMPLES

Wiemy też, że Polska będzie wśród pierwszych nowych członków NATO i Unii Europejskiej. Liczę na to, że po wejściu do tych struktur Polska będzie zdecydowanym lobbistą przyjęcia do nich również Bułgarii. (Z prezydentem Bułgarii Petyrem Stojanowem rozmawia Edward Krzemień, „Gazeta Wyborcza", 4.03.1997)

GENERAL DISCUSSION

Ang. lobbyist zostało najpierw przyswojone polszczyźnie jako lobbyista, ta forma jednak nadal była zbyt obca, dlatego została uproszczona, dając dwa nierównorzędne warianty: częstszy lobbysta i rzadszy lobbista. Żaden z nich nie znajduje dostatecznego wsparcia w ang. lobbyist, które tak fonetycznie, jak i graficznie jest w pół drogi między nimi. Nasuwa się więc pytanie, dlaczego wolimy mówić o lobbystach niż o lobbistach. Kwestię tę warto rozpatrzyć na tle analogicznej pary wcześniej przyswojonych wyrazów: hobbysta i hobbista.

Ang. z pochodzenia hobby zostało zarejestrowane w Encyklopedycznym słowniku wyrazów obcych (1939) z definicją: „ulubione zajęcie, zamiłowanie, namiętność, rzecz ulubiona", następnie w suplemencie SJPDor (1969) z licznymi cytatami z połowy lat 60. Ang. hobbyist ma w polskim dwie formy wariantywne: hobbysta i hobbista, różnie traktowane w słownikach. SJPDor odesłał hobbystę do hobbisty, a jego redaktor naczelny w późniejszym SPP (1973) ostrzegał wprost przed formą hobbysta jako błędną. Odwrotną ocenę zawiera NSPP (1999), który hobbistę napiętnował jako błąd. Wahania biorą się stąd, że w polszczyźnie nie ma samogłoski oddającej wiernie odpowiedni dźwięk formy ang. W dodatku pol. wymowa może się różnić od pisowni: Słownik wymowy polskiej (1977) zanotował hasło hobbysta, ale z wymową [hobbista], wymowę [hobbysta] redaktorzy ocenili jako niepoprawną.

Ciekawych obserwacji dostarczają kolejne słowniki ortograficzne PWN. SOJP w wyd. 15 (1992) ma tylko hobbistę i lobbystę, brak w nim innych wariantów. NSO (1996) notuje hobbistę i hobbystę jako postaci równorzędne, nadal jednak ma tylko lobbystę, co zostało uzasadnione w wykazie zmian wprowadzonych do tego wydania: „Ujednolicono pisownię hobbysta, hobbystka, hobbystyczny z wyrazem lobbysta (dotychczas: hobbista, ale lobbysta)" (s. CXXVIII). Wreszcie WSO PWN (2003) obok lobbysty postawił lobbistę jako wariant rzadszy, odesłany, a obok przymiotnika lobbystyczny umieścił hasło lobbistyczny, też odesłane. W tym samym wydaniu po raz pierwszy pojawił się lobbing – polski odpowiednik ang. lobbying (samo zapożyczenie jest oczywiście starsze, Nowe słownictwo polskie poświadcza warianty lobbying i lobbing w prasie z połowy lat 90., a zważywszy na obecność lobby i lobbyisty w przedwojennym słowniku wyrazów obcych, można przypuszczać, że już wówczas lobbying trafiał się w polskich tekstach).

Jak widać, słownikarze nie od razu zauważyli analogię między hobby a lobby oraz między hobbystą (hobbistą) a lobbystą (lobbistą). Pisownia pochodnych rzeczowników w słownikach była najpierw rozbieżna, dopiero z czasem ją ujednolicono. WSO PWN odsyła hobbistę do hobbysty i lobbistę do lobbysty zgodnie z ich frekwencją, która daje pierwszeństwo formom z -y-.

Właściwie jednak dlaczego warianty z -y- zdobyły przewagę w uzusie, i to pomimo poparcia, jakiego niektóre starsze słowniki udzielałby hobbiście, traktując go jak wariant dominujący lub wręcz jedyny poprawny? Dlaczego NSO, idąc za uzusem, musiał dostosować pisownię hobbisty do lobbysty, a nie na odwrót? I dlaczego SJPDor faworyzował hobbistę, a SPP wręcz uznał ten wariant za jedyny poprawny?

Odpowiedzi na to ostatnie pytanie nie znajdziemy tam, gdzie można by się jej spodziewać – w trzech tomach porad O kulturę słowa W. Doroszewskiego, redaktora naukowego obu ww. słowników. Niewykluczone, że Doroszewski rozumował podobnie jak autorzy Słownika wyrazów kłopotliwych: „z dwóch przyrostków -ista i -ysta po spółgłosce b z zasady używany jest pierwszy: świadczą o tym takie wyrazy, jak arabista, rugbista, kubista czy służbista. Mówimy też snobizm, kubizm (z przyrostkiem -izm  po b, nie -yzm) i podobnie sylabiczny, dytyrambiczny (z przyrostkiem -iczny, nie -yczny)" (SWK, s. 118). Jakkolwiek było, dla większości Polaków silniejsze od tych przyrostkowych analogii okazało się formalne podobieństwo wyrazów hobbysta i hobby.

Mimo to ang. lobbying został przyswojony jako lobbing, nie lobbyng, i nic dziwnego: przyrostek -ing stał się znakiem rozpoznawczym zapożyczeń angielskich w polszczyźnie (USJP ma ich około 100), charakterystycznym dla nich tak samo jak -unek dla zapożyczeń niemieckich czy -ada dla francuskich. Następnym krokiem w adaptacji lobbingu może być uproszczenie geminaty, por. pol. drybling, kidnaping, sparing z ang. dribbling, kindnapping, sparring. Proces ten musiałby jednak objąć całą rodzinę wyrazową, co może być trudne, zwłaszcza że uproszczone lobbować mogłoby się mylić z terminem sportowym lobować, pochodzącym z innego ang. źródła.

REFERENCES

Bralczyk J., Nowe słowa. Warszawa: Hachette Livre, 2007.

Doroszewski W., O kulturę słowa. Poradnik językowy, t. 1–3. Warszawa: PIW, 1962–1979.

DSS: Dystynktywny słownik synonimów, A. Nagórko, M. Łaziński, H. Burkhardt. Kraków: Universitas, 2004.

Encyklopedyczny słownik wyrazów obcych, red. S. Lam. Warszawa: Księgarnia Wydawnicza Trzaski, Everta i Michalskiego, 1939.

NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, http://www.nkjp.pl/.

Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy z lat 1993–2000, red. T. Smółkowa, cz. I–IV. Kraków: IJP PAN, 2004–2006.

NSO: Nowy słownik ortograficzny wraz z zasadami pisowni i interpunkcji, red. E. Polański. Warszawa: PWN, 1996.

NSPP: Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski. Warszawa: PWN, 1999.

PELCRA: P. Pęzik, Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP (w:) A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk (red.): Narodowy Korpus Języka Polskiego. Warszawa: PWN, 2012, s. 253–273.

SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11. Warszawa: PWN, 1958–1969.

Słownik wymowy polskiej PWN, red. M. Karaś, M. Madejowa. Warszawa, Kraków: PWN, 1977.

Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, W. Kopaliński, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1967.

Słownik wyrazów obcych PWN, red. J. Tokarski. Warszawa: PWN, 1974.

SOJP: Słownik ortograficzny wraz z zasadami pisowni i interpunkcji, red. M. Szymczak, wyd. 15. Warszawa: PWN, 1992.

SPP: Słownik poprawnej polszczyzny, red. W. Doroszewski, H. Kurkowska. Warszawa: PWN, 1973.

SWK: Słownik wyrazów kłopotliwych, M. Bańko. M. Krajewska. Warszawa: PWN, 1994.

USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–6. Warszawa: PWN, 2003.

WSO: Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, red. E. Polański. Warszawa: PWN. 2003.

WSWO: Wielki słownik wyrazów obcych PWN, red. M. Bańko. Warszawa: PWN, 2003.

AUTHOR

Mirosław Bańko

PUBLISHED

17.03.2013

UPDATED

17.05.2013